ارزش و جایگاه هم‌نشینی با اهل معنی

تأثیر همنشینى ، و تربیت پیران

هم‌نشین اهل معنی باش: یعنی همنشینی اهل معنی برای کسانی که هنوز در شمار اهل معنی نیستند ضروری وسودمند است.

فتی: یعنی جوانمرد.

تیغ چوبین :مثالى است براى جان نارسیده و ناقص بمناسبت آن که تیغ چوبین چیزى را نمى‏برد و در حمله و دفاع به هیچ کار نمى‏آید، روح ناپخته نیز بوقت آزمایش یا در حشر گاه ارواح، بکارى نمى‏خورد و از نعمت بقا و نعیم ملکوت برخوردار نمى‏گردد و مانند تیغ چوبین سوختنى است، این سوختن یا بسبب تالم اوست از ملاحظه‏ى نقص و تنزل خود چنان که حکما مى‏گویند و یا عذاب دوزخ است بدان گونه که در مذاهب و ادیان شرح مى‏دهند و متکلمین هم بر آن عقیده گرویده و رفته‏اند.

            تو چو تیغ ذو الفقارى تن تو غلاف چوبین             اگر این غلاف بشکست تو شکسته دل چرایى‏

دیوان، ب 30173.

الماس: به معنی تیز وبرنده است.

پیش آ با طرب: یعنی با امید به موفقیت پیش بیا وجنگ کن.

 زراد خانه: کارگاه اسلحه سازى.

زراد: زره گر.

رحمه للعالمین: برگرفته است از آیه‏ى شریفه:« و ما ارسلناک الا رحمه للعالمین» [1] که مفسرین این رحمت را عبارت از هدایت خلق در امور دینى و دنیوى و یا دفع عذاب در دنیا و یا حسن اخلاق حضرت رسول (ص) مى‏دانند و صوفیان مى‏گویند که مردان خدا رحمت و بخشایش آسمانى هستند زیرا خلق را از خود بینى و انانیت رهایى مى‏دهند و آنها را بوجودى و حیاتى دیگر که از نشاه‏ى الهى است زنده و موجود مى‏سازند و آنها را عین رحمت مى‏کنند، مولانا نیز همین معنى را خواسته است.[2]

   ( 715) اى کسى که صورت مى‏پرستى بمعنى پرداز که معنى چون پرى است در بدن مرغ تن که بهرجا بخواهد پرواز مى‏کند.( 716) با اهل معنى بنشین که هم فیض برى و هم در شمار جوانمردان باشى.( 717) جانى که داراى معنى نباشد در تن مثل تیغ چوبین است که در غلاف جا گرفته باشد.( 718) تا غلاف است گمان مى‏کنند شمشیر است و قیمتى دارد وقتى از غلاف بیرون آمد جز سوختن بکار دیگرى نمى‏آید. ( 719) پس تو با تیغ چوبین بمیدان مرو از اول درست دقت کن و تیغ خود را آزمایش نما تا در آخر کارت برسوایى نکشد ( 720) بلى امتحان کن اگر تیغ چوبین است تیغ دیگرى بخواه و اگر برنده است با خاطر جمع بمیدان قدم بگذار. ( 721) تیغ در زراد خانه اولیاء خداست دیدن آنها کیمیا است و جان را معنى مى‏بخشد.( 722) تمام دانایان همین را گفته‏اند که دانا رحمت للعالمین است.

توصیه‌های مولانا برای رهایی از علایق و وابستگی‌های این جهانی، وتأثیر همنشینی پیران عبارت است از:

الف) «روبه معنا کوش» معنا، جنبه معنوی و روحانی هستی را گویند، که برای تن و جنبه‌های مادی مانند بال و پر است.

ب) تأثیر تربیت پاکان و مردان حق؛ هم‌نشینی با اهل معنا برای کسانی که هنوز در شمار اهل معنا نیستند بسیار ضروری و سودمند است. تا از رهگذر این هم‌نشینی، رهرو ناآزموده از انفاس مردان کامل راهنمایی یابد، زیرا جان نا‌آشنا به معنویت، به مثابه شمشیر چوبین است که نمی‌توان با آن به پیکار اژدهای نفس رفت. برای پیکار با این اژدهای هفت‌سر و بت نفس باید از الماس تیز و برنده، یعنی انسان‌های جان آشنا و اولیای الهی مدد جست که دیدار و هم‌نشینی با آنان مانند کیمیا، جان نا‌آشنای ما را به جان آشنا تبدیل می‌کند. باید در کارگاه انسان‌سازی اولیا به امید موفّقیّت شرکت نمود؛ چرا که اولیای خدا و مردان حق، رحمة للعالمین‌اند. مولانا ارشاد پیران و مشایخ طریقت را نیز مانند هدایت و ارشاد پیامبران، در سیر خدا می‌داند و آن را رحمت حق برای عالمیان می‌شمارد. و چه رحمتى ازین بالاتر که موجودى ضعیف و بى‏ارزش بر اثر همنشینى، خویش را به ارزش واقعى انسانى برساند و بنهایت مطلوب واصل گردد. این دو بیت را هم از گفته‏ى خواجه حافظ[3] بخوانید:

            کلید گنج سعادت قبول اهل دلست             مباد آن که درین نکته شک و ریب کند

            شبان وادى ایمن گهى رسد بمراد             که چند سال بجان خدمت شعیب کند