پرهیز از تجاوز به حریم دیگران

‏معیوبان: یعنی کسانی در معرض عیب اند، یا در معرض عیب جوی دیگرانند.

نفس زدن: یعنی عیوب دیگران را گفتن، دم زدن به بازگویی عیب های مردم.

( 821) و اگر بخواهد که عیب کسى را بپوشاند کارى مى‏کند که آن کس با معایب دیگران کارى نداشته باشد به گفتهْ استاد فروزانفردرتفسیر بیت: عیب جویی صفتى است که آدمى را مبغوض و دشمن روى مى‏سازد و مردم را به دشمنى بر مى‏انگیزاند، زیرا هر کسى احتمال مى‏دهد که مردم عیب جوى، معایب و نقایص او را نیز روزى بر زبان آرد ند و از این رو عیب جویان در معرض آن قرار مى‏گیرند که دیگران عیب آنها را جست و جو کنند و در این صورت عیب آنها نیز پوشیده نمى‏ماند علاوه بر آن که عیب جویى خود صفتى نکوهیده و ناپسند است که بالطبع در اظهار عیب دیگران بظهور مى‏رسد.

تأثیر زارى و تضرّع،

 میل ما را جانب زارى کند:زارى و تضرع نشانهْ درد است ودرد حکایت از آگاهی بنده وآشنایی به حقایق دارد.

( 822) اگر خداوند بخواهد با ما کمک کند ما را بتضرع و زارى وامى‏دارد.

عاقبت دشوارى آسایش است،

اشک معرفت   

خنک: خوش، در مورد چشم معنى شادى و سرور نیز مى‏دهد مانند: أقر اللَّه عینى بک و قرت عینى و قرة العین (بمعنى فرزند) در زبان عربى بمناسبت آن که عامه معتقد بوده‏اند که اشکى که از شادى فرو مى‏ریزد سرد است و اشکى که از اندوه و غم جارى مى‏شود گرم و سوزان است.[1] در این بیت مقصود، اشکى است که از شوق لقاى خدا ریزان باشد بدان جهت که شوق نتیجه‏ى محبت و عشق است که آن بعقیده‏ى مولانا محرک اصلى عالم وجود و مکمل نفس سالک است.

دولاب: چرخی است که با آن آب از چاه می‌کشیدند.

چون دولاب نالان: هنگام کشیدن آب بر اثر سنگینی دلو‌های آب، در چرخ، سا‌یش و صدایی بلند می‌شد. این سایش و صدا را مولانا به ناله تشبیه می‌نماید و می‌گوید: دولاب نالان است.

باش چون دولاب نالان چشم تر: چون از دلو آب هنگام کشیدن آب به بالا آب می‌ریزد. مولانا این ریزش آب از دلو را به اشک و چشم تر تشبیه می‌کند. او می‌گوید: اگر همانند دولاب نالان گریه کنی و برای او اشک بریزی، در جان تو سبزی و خرمی پدید می‌آید و شادی معرفت حق و مشاهده حقایق غیبی را ادراک خواهی کرد.

صحن: فضاى درون خانه، ساحت درون منزل.

 خُضر: جمع خضرت بمعنى سبزى، خرمی.

( 823) خوشا چشمى که براى او مى‏گرید و خوشا دلى که داغدار او است. ( 824) عقب هر گریه عاقبت خنده‏اى است و کسى که عاقبت بین باشد بنده مبارکى است.( 825) هر جا آب روان باشد سبزه‏زار خواهد بود و هر جا اشک روان باشد جاى نزول رحمت است.( 826) چون چرخ چاه ناله کن و اشک بریز تا در سرزمین جان تو سبزه‏هاى خوش رنگ بروید.

خدا بر کسى رحم مى‏کند که بر مردم رحم دارد،   

   اشک خواهی: یعنی اگر آن زاری، نشان دهنده معرفت را می‌خواهی باید که رحم آوری بر ناتوانان و اشکباران. این کلام مولانا مضمونی از حدیث است که: «‌انّمایرحُم الله من عباده الرٌحماء، ارحم مَن فی الارض یرحمک مَن فی السماء[2]؛ همانا خدا به بندگان رحیم و دلسوز، رحم و شفقت می‌ورزد، به زمینیان رحم کن تا آسمانیان به تو رحم کنند.»

اشک خواستن: به کنایه، طلب سوز دل و زارى است

( 822) اگر طالب رحم هستى بر چشمهاى اشک بار ضعیفان و بى‏چارگان ترحم کن.