حکایت: عاشق شدن پادشاه بر کنیزکى و خریدن پادشاه کنیزک را وبیمارشدن کنیزک  

   پیشنهْ داستان

داستانِ عاشق شدن پادشاه بر کنیزک درآثار ادبی پیشین نظایری داشته ودرشرح مثنوی استاد فروزانفر به تفصیل ازآن منابع یاد شده است.نزدیک ترین صورت داستان بااثر مولانا ،داستانی است که در مصیبت نامه عطّارآمده که خود اقتباسی است از « عشق ارشمیدس به کنیزک چینی»دراسکندرنامهْ نظامی گنجوی.اما همانگونه که بعضی از شارحان مثنوی اشاره کرده اند،حقیقت این است که حکایت وداستان برای مولانا وسیله وبه تعبیر خودش پیمانه ایی است که فرصت می دهد تا او الهامات خود را بازگو نماید.بنابراین از منظر مولانا ،حکایت های بازگوشده درمثنوی « نقد حال ماست » یعنی درست مثل این است که سرگذشت خودمان رابخوانیم وتاْ مل نماییم:

نقد حال: سخن یا قصه یا هر چیز که مناسب حال گوینده یا شنونده باشد

مُلکِ دین: یعنی پیشوای مذهبی.

مُلک دنیا بودش و هم مُلک دین: یعنی نمون? آنچه را که قرآن می گوید:« وَمِنهم مَن یَقولُ رَبَّنا آتِنا فی الدُّنیا حسنَةً وفی الآخرةِ حسنةً وَقنا عذابَ النار»: واز ایشان کسانی هستند که می گویند: پروردگارا به ما دردنیا بهر? نیک ودر آخرت هم بهر? نیک عطا فرما وما را از عذاب دوزخ در امان دار.[1]

 مرغ جانش: دراثار ادبی ما بسیار آمده است که جان به پرنده وتن یا زندگی مادی به قفس تشبیه شده است. البته دراین بیت مرغ جان به درجه یی از کمال نرسیده است که بخواهد به سوی حق پرواز کند وهنوز دربند تن ونیازهای جسمانی است.

دوستان عزیزم این داستان را بدقت گوش کنید زیرا افسانه ایست که حکایت احوال و عواطف کنونى ما را شرح مى‏دهد. ( 36) در زمان‏هاى قدیم پادشاهى بود که علاوه بر سلطنت دنیوى از عوالم دینى هم نصیب فراوان داشت. ( 37) روزى این پادشاه با خواص و وزراى خویش بعزم شکار سوار شده و از شهر بیرون رفت. ( 38) شاه کنیزکى در راه دید که جانش در مقابل او بنده شد.( 39) و مرغ جانش در قفس تن طپیدن گرفت و ناچار کنیزک را در مقابل نقد فراوانى خریدارى کرد.( 40) ولى همین که او را خرید و از خریداریش خوشحال گردید کنیزک بیمار شد.