انواع جنسیّت و فرق جذب صادق و کاذب.

عاریت: یعنی ایم گونه کشش ها عاریت است وباقی نمی ماند.

صفیر: صدای مرغی است که صیاد در می آورد ومرغ را به سوی خود می کشاند.

نفیر : یعنی بوق وکرنا وهیاهوی جنگ،اما دراین جا یعنی آه وناله.

زر قلب: یعنی سک? قلب وقلابی.

مفلسان: انسان نادار،یعنی بیچاره.

دار ضرب: ضراب خانه.

تا: ادات تحذیر است و مى‏توان آن را بدین گونه توجیه کرد: زنهار تا، بهوش باش تا.

زر اندود: سکه‏ى مس با رو کش زر. سکه‏ى قلب، هر چیز مزور.

     ( 898) اگر ما متمایل بغیر جنس خود شویم شاید آن چیز شبیه بجنس ما است و ذوق به اشتباه متمایل باو شده.( 899) آن که مانند جنس ما است عاریه است و باقى نخواهد ماند.( 900) مرغ اگر از صفیرى که مى‏شنود بسمتى متمایل گردد وقتى جنس خود را نیابد صفیر بنظرش چون نفیر بد صدا خواهد شد. ( 901) تشنه اگر سر آب دیده بطرف او مایل شد وقتى بسراب رسید از وى گریخته بجستجوى آب مى‏رود. ( 902) اگر مفلس از زر قلب خوشحال شود در ضراب خانه رسوا و بد حال خواهد شد.( 903) براى اینکه یک نقد زر اندود ترا فریب ندهد و خیال کج بچاهت نیفکند.

در تفسیر این ابیات باید گفت: به طورکلی مناط و سبب جذب چهار گونه است:

یکى جذب جنس بجنس خود مانند انسانى بانسان دیگر و کبوترى فى المثل با کبوتر دیگر.

دوم: جذب جزو بکل خود مانند اجزاء ارضى بسوى کره‏ى خاکى و نفوس جزئیه بنفس کلى.

سوم: جنسیت بالقوه و آن چه قابل جنسیت است مانند نان و آب و انواع آشامیدنى و خوردنى که بالفعل جنس انسان نیست ولى پس از هضم جزو بدن مى‏شود و صورت جسم انسانى بخود مى‏گیرد.

چهارم: پندار و نمایش جنسیت که منشا جذب دروغین و ناپایدار است که ازین پس بیان خواهیم کرد مولانا موضوع جذب و جنسیت را در مثنوى مکرر کرده است،[1]

در ادامه مولانا درتوضیح قسم چهارم و در حقیقت جواب این اشکال که اگر جنسیت علت کشش است پس چرا ما مجذوب امورى مى‏شویم که با ما جنسیت ندارند و از آنها ذوقى نمى‏یابیم، می گوید: پاسخ اشکال این است که آن امور بظاهر رنگ جنسیت دارند و ما فریفته‏ى ظاهر مى‏شویم مانند مرغى که بصفیر صیاد فریب مى‏خورد از آن جهت که آهنگ جنس او را تقلید مى‏کند و یا تشنه‏اى که از دور سرابى را مى‏بیند که مانند آب موج مى‏زند و مى‏درخشد و بر امید آن که آب است بدان سو مى‏تازد ولى مرغ چون در دام صیاد افتد آن کشش بنفرت بدل مى‏شود و تشنه چون سراب را شناخت آن را رها مى‏کند و آب را از جاى دیگر مى‏طلبد و نتیجه آنست که پندار جنسیت و جذب کاذب دوام ندارد بر خلاف جذب راستین که پایدار است.