فانی شدن در دید دوست

دیدهْ ما: یعنی چشم ظاهر. علتی که در آن است این‌که فقط امور مادی و این جهانی را می‏بیند اما اگر انسان از علایق این جهانی بگذرد، هستی را به چشم حق می‌بیند و دید خود را در دید دوست فنا خواهد نمود. دید مرد حق، دید حق است و اگر به جای دید خود با دید حق ببینیم هر چه بخواهیم می‏بینیم.

طفل تا گیرا:مثالى است از حال طفل ، بچه‌ای که توان راه رفتن ندارد، پدر و مادر او را بر دوش یا در آغوش می‏گیرند و نیازهایش را برآورده می‏کنند. اما عنا و رنج از آن‌جا آغاز می‏شود که آدمی‏ می‏خواهد خود مسئول زندگی خود باشد. این مثال را غزالى در احیاء العلوم[1] بتفصیل بیشتر و نزدیک بگفته‏ى مولانا ذکر کرده است.

کور وکبود:این ترکیب درمثنوی ودیوان شمس بارها به کار رفته وغالباً به معنی زشت وناپسند ونامطلوب است.

اِهْبِطُوا: یعنی فرود آیید، اشاره است به آیه‏ى شریفه:« وَ قُلْنَا اِهْبِطُوا بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوّ».ٌ[2]

خرسندى: قناعت و اکتفا بموجود.

ما عیال حضرتیم: مضمون سخن مولانا بر گرفته از این حدیث است: «الخلق کلهم عیال الله فاحبهم الی الله انفعهم لعیاله».[3]

حضرت: پیشگاه، مرتبه‏ى بذات حق،

 ( 926) این چشم ما علتها و عیبهاى فراوان دارد و دیدش منات اعتبار نیست برو و دید خود را در دید دوست فانى کن.( 927) دید او بهترین عوض دید ما است و عالیترین مقصود در دید او است.( 928) ببینید طفل تا وقتى که دست و پا نداشت و خود براى راه رفتن کوشش نمى‏کرد شانه پدرش مرکب او بود و سواره راه مى‏رفت.( 929) وقتى فضولى کرد و خواست خود راه برود و مشغول دست و پا زدن شد بزحمت افتاد و مجبور شد با کمال زحمت با سینه و زانو خود را روى زمین بکشد. ( 930) پیش از اینکه خلق دست و پا پیدا کنند و ببدن عنصرى داخل شوند در فضاى بهشت مى‏پریدند و در عالم صفا سیر مى‏کردند.( 931) وقتى امر اهبطوا آمد و پایبند عالم خاکى شده دست و پا پیدا کردند آن وقت بود که با زنجیر حرص و خشم و هوا پایبند و محبوس گردیدند.( 932) فرموده‏اند که مردم عائله خداوند هستند پس ما جز، عائله او بوده و از او روزى مى‏خواهیم. ( 933) آن کسى که از آسمان باران مى‏فرستد مى‏تواند نان هم بدهد.

مولانا مثال طفل را به‌طور‌کلی مربوط به انسان و خدا و بحث توکل می‌داند که انسان اگر خود را به حق بسپارد، تمام مشکلاتش حل می‏شود. پیش از آن‌که جان ما در جسم خاکی قرارگیرد در عالم صفا آزاد بود، اما چون به این جان‌ها فرمان «اهبطوا» (فرود آیید) به عالم خاکی داده شد، مسئلهْ حرص و آز، خشم، رضایت و هر نیک و بد، گریبان‌گیر آنها گردید. انسان همواره مانند بچهْ شیر خواره نیاز مبرم به حق دارد.