انتقاد از مذهب جبریان و اشاره بجبر محمود و مذموم،

در ره: یعنی بیابان.

مخسب: یعنی تا به حقایق عالم بالا آشنا نشده ای نباید بخوابی.

کاهل بی‏اعتبار: یعنی ناآگاه وعبرت نگرفته.

جز به زیر آن درخت میوه‌دار: یعنی اگر بنا برخفتن داری، زیر درخت میوه داری می توان خفت که هرلحظه باد شاخه های آن را برتو بیفشاند وخوردنی و توش? راه برای تو فرو ریزد.

 شاخ افشان: کنایه است یعنی درختی که با به حرکت درآمدن شاخه های آن میوه های لذیذ نثار انسان می شود

مرغ بى‏هنگام: خروسى که در اول شب بانگ بر دارد و بخواند، این آواز را عامه، شوم و بد مى‏دانند و خروس را سر مى‏برند، این عادت هنوز در حدود طبس و بشرویه معمول است.

            مرغ را بینى که بى‏هنگام آوازى دهد             سر بریدن واجب آید مرغ بى‏هنگام را[1]

   ( 945) جبرى بودن تو عبارت از خوابیدن است بیا و در راه مخواب و تا به آستان درگاه او نرسى خواب شایسته نیست.( 946) اى جبرى بى‏اعتبار جز در سایه آن درخت بارور نباید بخواب رفت. ( 947) در سایه همان درخت بخواب که هر لحظه بر اثر نسیم رحمت شاخهاى آن بحرکت آمده میوه‏هاى لذیذ و نقل و توشه بر سر تو نثار کند.( 948) جبرى بودن میان دشمنان و راه زنان خوابیدن است مرغ بى‏هنگام کى در امان خواهد ماند.

فایده عمل و ریاضت، پرورش روح و عقل است،

بینی زنی: یعنی کسی یا چیزی را خوار ببینی یا با تکبر نگاه کنی.

مرد پنداری‌   و چون بینی زنی: یعنی با تکبر وخوار بینی دیگران، اگرخود را مرد راه خدا بدانی فقط یم پندار باطل است.

سَرکه عقل از وی بپرّد دم شود: یعنی این پندار باطل مختصر عقل تو راهم برباد می دهد وسر بی عقل سرنیست، دُم است.

شنار: یعنی زشت و شرم‌آور و ننگ‌آمیز.

( 949) اگر در مقابل اشاره‏هاى او تکبر بخرج داده بى‏اعتنایى کنى گمان مى‏کنى که مرد بوده و مردانگى کرده‏اى ولى پس از تأمل و دقت معلوم خواهد شد که زن بوده و کمال نامردى بخرج داده‏اى.( 950) این عقلى هم که دارى از میان مى‏رود و سرى که عقل در آن نباشد دم است نه سر.( 951) زیرا که شاکر نبودن و کفران نعمت شوم است و انسان را تا قعر جهنم فرو مى‏برد. ( 952) اگر توکل مى‏کنى در کار کردن توکل کن کسب کرده پس از آن بخدا تکیه نما.

مولانا می‏گوید: اگر به اشارت‏های حق توجه نکنی، مرد راه خدا نیستی و اگر خود را مرد راه خدا بدانی این فقط یک پندار باطل است. که مختصر عقل تو را هم بر باد می‏دهد و سر بی‌عقل دگر سر نیست، بلکه دم است. زشت و ننگ‌آور است که تو نعمت و نیروی خداداد را به کار نبری. به‌هر‌حال این ناسپاسی، تو را به دوزخ می‏برد.