خواطر و وساوس و تأثیر آنها در دل

  خار خار: خارش متعاقب و پیاپى در پوست، مجازا، دغدغه و اضطراب، حالتى که از تاثیر عوامل بیرونى و درونى در باطن پدید مى‏شود.

وحی: دراینجا خاطر واندیشه یی است که موجب ِخیر شود.

وسوسه: خاطری است که سبب ِشرّ وگمراهی گردد.

از هزاران کس بود: یعنی این تأثی خوب وبد به مرور زمان واز هزاران کس در درون ما پدید می آید، تا سرانجام یک برخورد یا یک سخن موجب ظهور نیکی و بدی می شود.

باش: یعنی تأمل کن، صبرکن.

تاحس های تو مبدل شود: یعنی تا حواس مادی واین جهانی تو تبدیل به حواس معنوی و روحانی شود.

تا ببینیشان و مشکل حل شود: یعنی پس از تبدیل حواس درخواهی یافت وتأثیر گذاری آن هزاران کس را متوجه می شوی ، که هرعمل تو نتیج? روابطی است که در گذشته با مردم داشته ای.

   ( 1041) براى شستشو بکنار جویبار مى‏روى در هنگام آب تنى ناگاه خارى بر بدنت مى‏خلد.( 1042) اگر چه خار در زیر آب از نظر تو پنهان است و آن را نمى‏بینى ولى چون ببدن تو مى‏خلد بوجودش پى برده بدون اینکه ببینى مى‏دانى که هست. ( 1043) خار تو خار حواس و وسوسه تو است از هزار طرف بتو حمله مى‏کنند نه از یک طرف‏. ( 1044) کارى بکن که حواست تبدیل یابد و حس حیوانى مبدل بحس انسانى گردد تا دشمنان خود را دیده و مشکلاتت حل گردد.( 1045) مادامى که سخنان بزرگان را قبول نکرده‏اى معلوم نیست چه کسانى را سرور و حاکم بر خود ساخته‏اى.

دراین ابیات مولانا مثالى می زند براى توضیح تاثیر ملک و شیطان یا نوع مردم در حدوث فکر و خیالات انسانى از آن جهت که انسان مى‏داند که هیچ حادثى بدون سبب و علتى نیست و وقتى در آب فرو مى‏رود و غسل مى‏کند و سوزشى در پاى خود مى‏یابد بضرورت فرض مى‏کند که گیاهى خار دار در آب وجود دارد پس بر این قیاس وقتى ما با کسى ملاقات مى‏کنیم و از دیدار او نوعى از افکار در ذهن ما صورت مى‏بندد یا آن که تنها نشسته‏ایم و اندیشه‏ى نیک یا بد بر دل ما مى‏گذرد باید متوجه شویم که این اندیشه‏ى تازه و فکر نو بسببى و علتى حادث شده است که آن یا داعى خیر و شر است که در درون ما وجود دارد و یا اثرى است که از بر خورد ما با انسان دیگر قهرا از باطن ما سر زده است. این تمثیل را مولانا در دیوان کبیر نیز آورده است:

            منم غرقه درون جوى بارى                    نهانم مى‏خلد در آب خارى‏

            اگر چه خار را من مى‏نبینم                     نیم خالى ز زخم خار، بارى‏

           ندانم تا چه خارست اندرین جوى             که خالى نیست جان از خار خارى‏[1]

هم چنین مولانا معتقد است که: حواس و ادراکات سالک مادام که در تصرف هوى و شهوت نفسانى است حقیقت را مشاهده و دریافت نتواند کرد زیرا غلبه‏ى نفس، احوال انسانى را از اعتدال بیرون مى‏برد و بسوى افراط یا تفریط مى‏کشاند و در چنین حالتى حق را بصورت باطل و باطل را در کسوت حق مى‏بیند ولى پس از آن که سالک بر اثر ریاضت و مجاهدت هوى و آرزو را مقهور گردانید و سلطان حقیقت و حالت استوا و استقامت بر ولایت دل مستولى گشت و سرچشمه‏ى ادراک صافى و منزه شد آن گاه احکام حس بدل مى‏گردد و چشم و گوش و سائر حواس بحکم حقیقت در کار مى‏آید و هر چیز را چنان که هست و بدون تمایل بسوى افراط یا تفریط مشاهده و ادراک مى‏کند و نداى فرشته را از تسویل شیطان باز مى‏شناسد و داعى خیر و داعى شر را مى‏بیند و تمیز مى‏دهد و بدین نتیجه مى‏رسد که در روزگار غفلت، فرمان فرشته را رد کرده و گفتار دیو را بجان پذیرفته است این حالت موقوف است بر موت اختیارى و یا موت اضطرارى و اجل طبیعى و بنا بر این آن را بر قیامت و یا عالم برزخ نیز تطبیق توان کرد.

چکیده کلام مولانا این است که: این تأثیر خوب یا بد، به مرور زمان و از هزاران چیز در درون ما پدید می‏آید تا سرانجام یک برخورد یا سخن، موجب ظهور نیکی یا بدی می‏شود. باید تأمل نمود و سعی و تلاش کرد تا حس‏ها مبدّل گردد و با اندیشه و فکر، حواس مادی و این جهانی را به حواس معنوی تبدیل نمود تا از این رهگذر به اسرار آن جهانی برسیم. آن هنگام است که تأثیر آنها را می‏بینی و متوجه می‏شوی که هر عمل تو نتیجهْ روابطی است که در گذشته با مردم داشته‌ای.