توحید ناب

غرقاب: آب عمیق که از سر بگذرد و هلاک کند.

غرقاب فنا: حالتی است که سالک به خود توجه نداشته بلکه با همهْ وجود متوجه حضرت حق است ومانند غریق از هوش رفته را ماند که از حرکت باز مى‏ماند و دستخوش حرکت امواج است.

کمینه :یعنی کمترین ،یا حداقل،معنی مصراع چنین است: ای خدایی که حداقل بخشش تو ،اعطای مُلک وپادشاهی این جهان است.

مُلک جهان:یعنی پادشاهی این جهان.

سِرت: یعنی اسرار قلب وآنچه درباطن انسان می گذرد.

پیداکنش بر ظا‌هرت: یعنی اسرار به زبان آوردن وآشکار کردن.

( 57) و چون از حال گریه و بى‏خودى بخود آمد زبان بمدح و ثناى خداوند گشوده.( 58) گفت اى کسى که کمترین بخشش تو ملک جهان است من چه بگویم و چه بخواهم در صورتى که تو از اعماق قلب من با خبرى.( 59) اى کسى که در موقع حاجت پناهگاه و بر آورنده حاجات ما بوده‏اى این مرتبه هم ما راه ثواب را گم کرده و کج رفته‏ایم.( 60) تو اسرار قلبى مرا مى‏دانى ولى من از آن جهت سخن مى‏گویم که گفته‏اى اسرار خود را بزبان بیاورید.

محتوای ابیات برگرفته ازمضمون آیاتى است که دلیل است بر احاطه‏ى علم خداى تعالى بجزئیات و اسرار و ضمائر بندگان از قبیل:«أَ لَمْ یَعْلَمُوا أَنَّ اَللَّهَ یَعْلَمُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ وَ أَنَّ اَللَّهَ عَلاَّمُ اَلْغُیُوبِ »[1] ونیز آی?:« یَعلمُ خائنةُ الأعیُن ِوما تُخفی الصّدُور» یعنی خداوند، خیانب چشمها وآنچه دلها پبهان می دارند، می داند.[2]

همچنین مستفاد است از مضمون آیاتى که دلالت دارد بر تحریض بر دعا از قبیل:« اُدْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَةً...»: یعنی پروردگارتان را به زاری وپنهانی بخوانید. ونیزآی?:« وَ اُدْعُوهُ خَوْفاً وَ طَمَعاً إنَّ رحمتَ الله ِقریبٌ مِنَ المُحسنینَ»: یعنی او را به بیم وامید بخوانید که رحمت الهی به نیکوکاران نزدیک است .[3] «وَ قالَ رَبُّکُمُ اُدْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ»: یعنی پروردگارتان گوید: مرا به دعا بخوانید تا برایتان اجابت کنم.[4] همچنین آیاتی که دلالت دارند بر تحریض بر دعا نظیر: «وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُواْ لِی وَلْیُؤْمِنُواْ بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ»: و هنگامى که بندگان من، از تو در باره من سؤال کنند، (بگو:) من نزدیکم! دعاى دعا کننده را، به هنگامى که مرا مى‏خواند، پاسخ مى‏گویم! پس باید دعوت مرا بپذیرند، و به من ایمان بیاورند، تا راه یابند (و به مقصد برسند)![5] ، سوره نمل: آیه:«أَمَّن یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَیَکْشِفُ السُّوءَ وَیَجْعَلُکُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْضِ أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ قَلِیلًا مَّا تَذَکَّرُونَ»: یا کسى که دعاى مضطرّ را اجابت مى‏کند و گرفتارى را برطرف مى‏سازد، و شما را خلفاى زمین قرارمى‏دهد؛ آیا معبودى با خداست؟! کمتر متذکّر مى‏شوید!،[6]