صورت از معنى مى‏زاید و هم بدان باز مى‏گردد،

   معنى: آن چه از لفظ مقصود است، آن چه قائم بغیر است، هر چه مجرد باشد، خدا، در تعبیر مولانا[1]:

            گفت المعنى هو اللَّه شیخ دین             بحر معنیهاى رب العالمین‏

بحر اندیشه : پروردگار است.

موج سخن دیدی لطیف: یعنی سخن خوب، موجی از دریای اندیشه‏های خوب است.

بحر آن دانی که باشد هم شریف: یعنی دریای اندیشه هم خود موجی از دریای علم الهی است.

موج، خود را باز اندر بحر برد: این صورت‏های لفظی و مادی و این جهانی همواره ظاهر می‏شوند و باز به دریای خود باز می‏گردند.

باز شد که انا الیه راجعون: یعنی مانند انسان که مرگ، او را به سوی خدا باز می‏گرداند و سخن هم «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ »[2] می‏گوید.

( 1145) صورت نسبت بمعنى مثل غرش شیر است از بیشه یا مثل سخن و آواز است از فکر و اندیشه.( 1146) البته سخن و آواز از اندیشه برخاسته و تو چگونگى دریاى اندیشه را نمى‏دانى.( 1147) ولى چون موج سخن را لطیف و امواج صوتى را فرح بخش دیدى پى مى‏برى که آن از دریاى شریف و منبع فرح بخش برخاسته.( 1148) چون امواج اندیشه از دریاى دانش برخیزد صورتى چون خود از آواز و سخن بوجود مى‏آورد. ( 1149) بلى دریاى اندیشه موج زد و از موج او صورتى بنام سخن بوجود آمد و بلا فاصله معدوم گردیده و موج خود را بدریا برد.( 1150) صورتى از بى‏صورتى بوجود آمده باز به اصل خود برگشت و «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ»

مولانا در برابر «صورت» و وجود عارضی، غالباً «معنی» را به وجودِ حقیقی یا حقیقتِ وجود به‌کار می‏برد. در واقع معنا یعنی خدا. بنابراین صورت ما نشانهْ وجود پروردگار است؛ همان‌طور که آواز و سخن از وجودِ اندیشه و شیر از وجود بیشه‌ای حکایت می‏کند. انسان! تو اندیشه را درک می‏کنی اما نمی‌دانی که بحر اندیشه کجاست! آن دریای اندیشه خداست. سخن خوب، موجی از دریای اندیشه‏های خوب است. دریای اندیشه هم خود موجی از دریای علم الهی است که در الفاظ و آواها، صورت مادی یا این جهانی پیدا می‏کند. این صورت‏های لفظی و مادی و این جهانی همواره ظاهر می‏شوند و باز به دریای خود باز می‏گردند. مانند انسان که مرگ، او را به سوی خدا باز می‏گرداند و سخن هم «انّا الیه راجعون» می‏گوید. همواره این صورت‏های لفظی و آوایی مانند تن‌های خاکی ما از نیستی بیرون می‏آیند و دوباره به نیستی باز می‏گردند. سخن، از دریای اندیشه بر می‏خیزد؛ اندیشه‌ای که خود نیز از دریای علم الهی است. اندیشهْ ما همانند تیری است که خداوند پرتاب می‏کند و سرانجام به او باز می‏گردد. نظیر این تمثیل[3]:

            تو چو عقلى ما مثال این زبان             این زبان از عقل دارد این بیان‏

نتیجه این مى‏شود که صورت از چیزى که صورت نداشت و یا از حالت تجرد و بى‏صورتى پدید آمد و هم بدان باز رفت و این مثالى است از ظهور ممکنات و امور مادى از حق تعالى که بهمه جهت مجرد است و بتعبیر دیگر نمودار ظهور مطلق است در مقید که مقتضاى اسم «الاول» است و باز گشت اعیان ممکنات بواجب تعالى و یا مقید بمطلق بمقتضاى اسم «الاخر». إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ.