گدازش و نوازش جهان هستی

استاد فروزانفر درتفسیر بیت « 1153» می گوید: جهان بعقیده‏ى اشعریه، عبارت است از جوهر واحدى که اعراض گوناگون بر آن طارى مى‏شود و این اعراض دائم و پیوسته در تغیر و تبدل است چنان که یک لحظه ممکن نیست که پایدار و ثابت ماند و اختلاف صور مستند است بتغیر و اختلاف اعراض ولى آن جوهر واحد که از ذرات و یا جوهرهاى فرد تالیف مى‏شود هرگز جز بوسیله‏ى اعراض شناخته نمى‏گردد و این اعراض هم دمادم و پیاپى فانى مى‏شود و عرضى مثل آن در جوهر بوجود مى‏آید و این قاعده را «تجدد امثال» مى‏نامند و از ابو الحسن اشعرى نقل کرده‏اند که: «العرض لا یبقى زمانین». بعقیده‏ى محققین از عرفا اشیا و اعیان ممکنات باقتضاى ظهور صفات جلال گداخته و فانى مى‏شوند و بمقتضاى صفات جمال خلعت حیات و بقا مى‏پوشند و این گدازش و نوازش، حکمى مستمر است و صفت محیى و ممیت بتعاقب بر صور و اعیان اثر مى‏گذارد و جهان هر لحظه مى‏میرد و زندگى مى‏پذیرد و آن را «حکم صفات متقابله» مى‏نامند.

بصورت دیگر مى‏گویند که هر چیز و از جمله انسان داراى دو جنبه‏ى قوه و فعل است و فعلیات نهایت ندارد و عبور و ارتقا از درجه‏اى بدرجه‏ى بالاتر از آن، بحقیقت در حکم فناى درجه و فعلیت اولین است که تا فناى آن صورت نگیرد بفعلیت والاتر متحقق نمى‏شود پس عالم پیوسته تغیر مى‏پذیرد و میان مرگ و زندگى اسیر است. ابراهیم نظام از اکابر معتزله و بنقل بعضى، صوفیه معتقد بوده‏اند که تغیر و تبدل به اعراض اختصاص ندارد بلکه جواهر نیز دائما در حرکت و معروض تبدیل و تغییراند، حرکت جوهرى مساله‏اى است که ابن سینا آن را غیر معقول و باطل شمرده و صدر الدین شیرازى در اثبات آن کوشیده و بکرسى نشانده است. شیخ عطار در اسرار نامه از تحول و سیر اجزاى جهان بصراحت تمام سخن مى‏گوید، گفته‏ى مولانا هم بعقیده‏ى اشعریه و صوفیه و هم بر مبناى حرکت جوهرى قابل توجیه است.[1] ناگفته نماند که طرز بیان مولانا بى‏شباهت نیست به آیه‏ى شریفه:« بَلْ هُمْ فِی لَبْسٍ مِنْ خَلْقٍ جَدِیدٍ » و سخت نزدیک است بگفته‏ى ابن عربى: «و من اعجب الامور انه فى الترقى دائما و لا یشعر بذلک للطافة الحجاب و دقته و تشابه الصور»[2].

رسیدن خرگوش به شیر

 شکسته آمدن: مجازا، ترسان و با حال نگرانى بجایى رفتن. منظور بیت این است که اگر با ترس ولرز می آمد معلوم بود که تقصیری کرده است، اما خرگوش بی باک به سوی شیر می آمد واین هر شک وتردیدی را دربارهْ او ازمیان می برد.

ریبت: یعنی شک وتردید.

امر ما را افکند: یعنی اطاعت نکند.

غُرّه‏ى این شیر: یعنی غرش این شیر را گوش کن. 

 ( 1159) شیر در نهایت خشم بود که دید خرگوش از دور مى‏آید.( 1160) بدون ترس و با کمال اطمینان و گستاخى مى‏دود ولى رو ترش کرده و خشمگین است.( 1161) کسى که با ترس و لرز بیاید مورد تهمت است ولى از دلیرى و بى‏باکى هر شک و تردید مرتفع مى‏گردد . ( 1162) وقتى نزدیک رسید شیر فریاد زد که اى ناخلف.( 1163) من گاوها را از هم دریده و با شیران پنجه نرم کرده‏ام‏.( 1164) خرگوش ضعیفى را نمى‏رسد که امر ما را اطاعت نکند.( 1165) خواب و غفلت خرگوش را ترک کرده و غرش این شیر را گوش کن.