زندگى، آشتى اضداد است،

جهان فانى است زیرا متغیّر و محدود است،

میش و گرگ: به کنایه دو چیز مخالف. مقصود اینست که جدایى و گریز این اضداد از یکدیگر شگفت نیست ولى موافقت و سازگارى آنها بمدت دراز، در ترکیب اجسام، عجب است.

   آشتى ضدهاست: بعقیده‏ى اطباى قدیم بدن از چهار عنصر مرکب است و تا اعتدال نسبى میان آنها برقرار است بدن سالم و زنده مى‏ماند و بیمارى و مرگ نتیجه‏ى خروج از اعتدال و غلبه‏ى یکى از عناصر است. شیخ سعدى در بیان این مضمون مى‏گوید[1]:

            چار طبع مخالف سرکش                    چند روزى بدند با هم خوش‏

            چون یکى ز آن چهار شد غالب             جان شیرین بر آمد از قالب‏

جهان رنجور: جهان رنجور است بدین معنى است که درمعرض آفت قرار دارد و مانند بیمار نیروى خود را از دست مى‏دهد و هر چه در معرض آفت باشد زوال آن متصور است. همچنین مى‏توانیم بگوییم که رنجورى و محدودیت قوى نقص است که با امکان ملازمت دارد و با وجوب منافى است و بنا بر این جهان فنا پذیر است زیرا بوجوب وجود متصف نتواند شد.

زندانی بودن جهان: بدین معنا است که جهان مادی محدود است ومانند عالم غیب بی کرانه نیست.

( 1300) اى کسى که جزء هستى و از کلى‏هاى بسیط تر ترکیب یافته‏اى از حال کلیات حال خود را قیاس کن. () وقتى که نصیب بزرگان درد و رنج باشد کى ممکن است کوچکها گنج نصیبشان شود.( 1301) وقتى که کلیات داراى رنج و درد باشند اجزاء آنها چرا رنگ زردى نکشند. (1302) بخصوص جزئى که از اضداد ترکیب شده و آب و خاک و آتش و باد عناصر ترکیبى آن هستند.( 1303) اگر گوسفندى از گرگ فرار کند تعجبى ندارد تعجب در این است که میش با گرگ الفت بگیرد و اضداد با هم جمع شوند. ( 1304) زندگى ما آشتى اضداد است مرگ عبارت از وقتى است که میانه اضداد جنگ شروع شود و از هم جدا شوند. ( 1305) خداوند است که شیر و گورخر را با هم آشتى داده و این دو ضد را بهم پیوسته است.( 1306) پس وقتى جهان بزور بهم پیوسته و زندانى و رنجور است چه تعجب دارد که این رنجور فانى بوده و از میان برود. ( 1307) خرگوش از این قبیل پندها در گوش شیر خوانده گفت علت عقب ماندن و رنجورى من از این قبیل است.

در ادامهْ ابیات پیشین مولانا می گوید: تحول و تغییراتى که در وجود هر انسان از پیرى و جوانى و ضعیفى و نیرومندى و بیمارى و تندرستى روى مى‏دهد دلیل است بر آن که کلیات و عناصر در معرض تغیر و تبدل‏اند از آن جهت که جزو تابع کل است و احکام کل در اجزا سریان دارد و چون در ابیات پیشین با ذکر امثله معلوم شد که کلیات از آفت بر کنار نیستند نتیجه مى‏گیرد که این تحول که در بدن انسان مشاهده مى‏شود امرى است طبیعى و تابع احکام کلى و سنن طبیعت.

ودر شرح وتوضیح بیت (1303) مى‏توان گفت که گریز آدمى از مرگ و فنا جاى تعجب نیست ولى اینکه انسان بر امید زندگى بسوى مرگ مى‏شتابد و از تحصیل شهوات، وسایل فناى خود را فراهم مى‏کند، امرى است در خور تعجب، زیرا کارها و کوششهاى انسان همه بنوعى سعى در ادامه‏ى زندگى است، جنگها و آشتیها، کوشش در جمع مال، حرص در طلب جاه، همه براى زنده ماندن است در صورتى که همین ها سبب فرسایش قوى و آمادگى براى زوال حیات است.