(1337)هر که دندان ضعیفی بر کَند |
|
کار آن شیر غلط بین میکند |
(1338)ای به دیده عکس بد بر روی عم |
|
بد نه عم است، آن توی، از خود مرم |
(1339)مؤمنان آیینه همدیگرند |
|
این خبر می از پیمبر آورند |
(1340)پیش چشمت داشتی شیشه کبود |
|
زآن سبب، عالم کبودت مینمود |
(1341)مؤمن ار ینظر بنور الله نبود |
|
غیب، مؤمن را برهنه چون نمود؟ |
(1342) چون که تو ینظر بنار الله بُدی |
|
در بدی از نیکوی غافل شدی |
(1343)اندک اندک، آب بر آتش بزن |
|
تا شود نار تو نور، ای بوالحزن |
دندان ضعیفی بر کَند: یعنی به زیر دست آزار رساند.
ای به دیده عکس بد بر روی عم: یعنی ای که تابش یا بازتاب ِبد درچهر? عموی خود دیده ای، بدی از توست.
از خود مرم: یعنی ازخود فرار نکن، از خود مگریز.
مؤمنان آیینه همدیگرند: اشاره دارد به حدیث «المؤمن مرآة المؤمن» که عموماً به بازتاب خصلتهای پسندیده مؤمنان در یکدیگر اشاره دارد، لکن مولانا آن را برای موردی به کار گرفته است که نیکی و بدی و بیشتر بدی مورد گفتوگو است. در دفتر دوم نیز مولانا این حدیث را در یک بیت بهکار گرفته است:
چون که مؤمن آینه مؤمن بود |
|
روی او زآلودگی ایمن بود |
مؤمن ار ینظر بنور الله نبود: اشاره دارد به حدیث نبوی «اتقوا فراسة المؤمن فانّه ینظر بنور الله عزّ و جلّ» که: مؤمن به نور خدا مینگرد و حقایق عالم غیب بر او آشکار است.[1]
استاد فروزانفر در معنای «ینظر بنور الله» میگوید: مؤمنان علم و ادراکشان دور از هر غرض و مرض است و دلیل این که مؤمن دارای چنین نظری است، اطلاع او بر اسرار غیب و رازهای پنهانی است.
ینظر بنار الله بُدی: یعنی تو که با نارالله مینگری و کارهایی میکنی که آتش خشم خدا را شعلهور میسازی، چنان در بدی فرو رفتی که به یاد نیکی نمیافتی؛ تعبیر: «نار اللَّه» مستفاد است از آیهى شریفه: وَ ما أَدْراکَ مَا اَلْحُطَمَةُ، نارُ اَللَّهِ اَلْمُوقَدَةُ اَلَّتِی تَطَّلِعُ عَلَى اَلْأَفْئِدَةِ[2] بگفتهى مفسرین «حطمه» آتشى است که بدن کافر را درهم مىشکند و پاى مال مىکند و درکهى دوم است از درکات جهنم که آتش آن همواره شعلهور است و هرگز نمىفسرد و خاموشى نمىپذیرد و تا دل را مىسوزاند، این آتش بنظر مولانا اخلاق زشت و شهوت و غضب است که اصل دوزخ است و چون مجسم شود دوزخ موعود است و یا آن که دوزخ حقیقى، نفس است و اخلاق ذمیمه مراتب ظهور آن است و از این رو مىگوید که چون بجاى چشم نور، بچشم آتشى و دوزخى در اشیا نگرى همه بدى مىبینى و خوبیها در نظر تو نمایان نمىشود. موید نظر مولانا قولى است که در تفسیر این آیه نقل مىکنند بدین گونه: ان هذه النار تخرج من الباطن الى الظاهر بخلاف نیران الدنیا. [3] این آتش به نظر مولانا، اخلاق زشت و شهوت و غضب است که اصل دوزخ است و چون مجسم شود، دوزخ موعود است، یا آن که دوزخ حقیقی، نفس است و اخلاق ذمیمه، مراتب ظهور آن است.
بوالحزن: یعنی کسی که مُدام گلایه میکند و شکایت از غم و غصه دارد.
( 1337) هر کس که دندان ضعیفى را مىکند و باو ظلم روا مىدارد کار همان شیر غلط بین را مىکند.( 1338) اى کسى که خال بد در چهره عموى خود مىبینى از عموى خود رم نکن آن عکس خال تو است که به آن جا افتاده. ( 1339) حضرت رسول مىفرماید که المؤمن مرآت المؤمن مؤمن آینه مؤمن است. ( 1340) تو عینک کبود بچشم گذاشتهاى که عالم را کبود مىبینى. ( 1341) اگر کور نیستى ببین که کبودى از طرف تو است اگر بد مىبینى بخودت بد بگو متعرض دیگران نشو.( 1342) مؤمن اگر با نور خدا نظر نمىکرد چگونه عیب مؤمن را بمؤمن مىنمود .( 1343) چون تو با نور خدایى نظر نمىکنى بلکه با آتش قهر خدایى نظر مىکنى این است که خوبى را از بدى تمیز نمىدهى.() کم کم نور را با آتش خود آشنا کن تا نار تو نور و آتش تو بروشنى بدل شود.
[1] - احادیث مثنوی، ص14
[2] - الهمزة، آیهى 5، 6، 7
[3] - تفسیر ابو الفتوح، ج 5، ص 581، تفسیر امام فخر رازى، ج 8، ص 683- 682،
محمدرضا افضلی تحصیل کرده درحوزه معارف، پژوهشگر ونویسنده کتاب معارف مثنوی، سروش آسمانی در4جلد(شرح موضوعی مثنوی)، درمحضر مولانادر6جلد(شرح کامل مثنوی معنوی)، شرح لبّ اللباب مثنوی در2جلد،دانشنامه عزالی در4جلد .... |