آمدن رسول روم تا امیر المومنین عمر رضی الله عنه

ودیدن او کرامات عمر را

پیشینهْ داستان

این حکایت برگرفته است از کتاب فتوح الشام واقدی[1]که مولانا مثل هر حکایتی دیگر با تازگیها ی زادهْ ذهن خود ،آن را وسیله یی برای بیان اندیشه ها وتعلیمات عرفانی قرار داده است ودر خلال حکایت ،هر دم خوانندهْ مثنوی را به اوج می برد واز معانی بلند عارفانه با او سخن می گوید وبسیاری از سخنان خود را به زبان عمر می گذارد.

اینک این داستان را مطابق آن چه در مثنوى است بیان مى‏کنیم: از سوى قیصر روم فرستاده‏اى از راه بیابان دور و دراز نزد عمر بمدینه آمد، پرسید که قصر خلیفه کجاست زیرا تصوّر مى‏کرد که عمر نیز مانند قیصر و دیگر پادشاهان در قصرى باشکوه مى‏نشیند، مردم مدینه گفتند عمر قصر ندارد و با آن که آوازه او در امیرى و حکومت جهان گیر است در خانه‏اى پست و محقّر، منزل گزیده است، او داراى بى‏نیازى روح است و در قصر جان خود مى‏نشیند و نیازى بدان ندارد که نقص و ضعف روحى خود را بوسیله تجمّل و اسباب ظاهرى جبران کند، فرستاده قیصر از شنیدن این اوصاف بدیدار عمر مشتاق‏تر گشت و بتعجّب فرو رفت که مگر ممکن است کسى در جهان با چنین صفات عالى باشد و از دیده کسان مختفى ماند، او با شوق و گرمى بیشتر در صدد جست و جوى عمر بر آمد تا زنى از عرب گفت اینک عمر درین نخلستان خفته است، پیش‏تر رو و سایه خدا را در زیر سایه درخت خرما ببین، فرستاده پیشتر رفت و از دور ایستاد از دیدار عمر ترس و هیبتى بهمراه مهر و محبّت در دلش پدیدار شد، حالتى که مى‏توان آن را جمع اضداد نامید، رسول از خود در شگفت بود که مردى کارزار دیده و جنگ آزموده، شیر اوژن و پلنگ افکن که با شاهان شکوه‏مند و پر هیبت همنشین بوده و هرگز سر مویى از بیم و هراس بر تنش نلرزیده است اکنون از دیدن مردى مرقّع‏پوش و بى‏سلاح چرا مى‏ترسد و بر خود مى‏لرزد،او درین حیرت فرو رفته بود که عمر از خواب جست و فرستاده بحرمت و ادب بر وى سلام گفت، عمر جواب سلام را باز داد و فرستاده را بنوازش ایمن کرد.

عمر بدین فرستاده پند مى‏دهد و ارشادش مى‏کند همچنان که پیران، نو عهدان سلوک را هدایت مى‏نمایند، عمر از خدا و صفات او آغاز مى‏کند بدان جهت که خدا شناسى پایه سلوک است، سپس امید وى را بذکر نوازشها و الطاف حق نسبت بابدال بر مى‏انگیزد، فرستاده قیصر از برکت صحبت و گفت و گو با عمر سراپا ذوق مى‏شود و کامل و واصل مى‏گردد،القصّه فرستادهْ قیصر روم که به قصد کشتن عمر به مدینه می آید ، بادیدن زندگی بسیار سادهْ این مرد با شکوه، دگرگون می شود واسلام می پذیرد.

مدینه: شهر، شهر معروف در حجاز از کشور عربستان سعودى که نام اصلى آن یثرب بود و پس از هجرت حضرت رسول اکرم (ص) بدان شهر آن را «مدینه الرسول» نامیدند و سپس بتخفیف (مدینه) گفتند. مدفن حضرت پیغمبر (ص) و بسیارى از یاران وى و چهار تن از ائمه شیعه (حسن ابن على، على بن الحسین زین العابدین، امام محمد باقر، جعفر بن محمد الصادق) سلام اللَّه علیهم درین شهر است.

نغول: عمیق و گود، دور و دراز مولانا این کلمه را در معنى تعمق و ژرف اندیشى نیز بکار برده است[2]:

            نیست مرا ز جسم و جان در ره عشق تو نشان             ز آنک نغول مى‏روم در طلب نشان تو

رخت بجایى کشیدن: به کنایه یعنی در آنجا فرود آمدن، منتقل شدن، منزل کردن.

رخت: لوازم معیشت و کالا و متاع خانه است از جنس منقول: لوازم و اسباب سفر را نیز رخت گویند.

مر: اداتى است که براى تاکید نسبت بر سر کلمه‏ در مى‏آید .

کازه: یعنی کومه ،خانه‏اى که کشاورزان از نى یا چوب و علف می سازند ،خانه‏ى خرد و محقر، عمر بن الخطاب زندگانى ساده و بى‏آلایشى داشت و امراى مسلمین را از زیاده روى در معیشت منع مى‏کرد، وقتى مسلمانان کوفه که در خانه‏هاى محقر و ساخته از نى مى‏زیستند، از وى اجازه خواستند که منزل از خشت بر آورند، وى در جواب نوشت که «لا تطاولوا فى البنیان» (خود نمایى و زیاده روى در ساختمان مکنید) و بگروهى از آنان که نزد او آمدند گفت که بیش از حد حاجت خانه مسازید و بهمین مناسبت هنگامى که سعد بن ابى وقاص در کوفه قصرى بر آورد، عمر نامه‏اى اعتراض آمیز بوى نوشت و دستور داد تا در آن قصر را پاک سوختند تا میان او و مردم فاصله و جدایى نباشد.[3] گفته‏ى مولانا اشاره بدین روش تواند بود.

( 1401) از طرف قیصر روم نماینده‏اى بعزم دیدار خلیفه دوم بمدینه آمد. ( 1402) از مردم مدینه پرسید قصر خلیفه کجا است تا من به آن جا بروم. ( 1403) مردم گفتند عمر قصر ندارد. ( 1404) اگر چه او امیر است و آوازه او در جهان پیچیده ولى مانند اشخاص فقیر فقط یک کلبه بیش ندارد.