حق ظاهر است و مانع دید حجابهاى هوى‏ و هوس است،

عیب جز ز انگشت نفس شوم نیست: یعنی نفس مانند انگشتی که برچشم نهاده باشی، مانع دیدن چشم دل است دری را که باید برسین? توبگشایند، می بندد.

تو ز چشم انگشت را بردار: کنایه است یعنی هوای نفس را رها کن.

گفت او: ز آن سوی «و استغشوا ثیاب»: اشاره دارد به آیه:«وَإِنِّی کُلَّمَا دَعَوْتُهُمْ لِتَغْفِرَ لَهُمْ جَعَلُوا أَصَابِعَهُمْ فِی آذَانِهِمْ وَاسْتَغْشَوْا ثِیَابَهُمْ وَأَصَرُّوا وَاسْتَکْبَرُوا اسْتِکْبَارًا»:و من هر زمان آنها را دعوت کردم که (ایمان بیاورند و) تو آنها را بیامرزى، انگشتان خویش را در گوشهایشان قرار داده و لباسهایشان را بر خود پیچیدند، و در مخالفت اصرار ورزیدند و به شدّت استکبار کردند!.[1] مولانا از آیه شریفه سوره نوح، بهره می‌گیرد؛ در این آیه حضرت نوح از نافرمانی امت به پروردگار پناه می‌آورد که: هر چه آنها را فرا ‌خواندم تا تو از گناهانشان درگذری، آنها انگشتان خود را به گوش‌ها فرو کردند و جامه‌هایشان را بر سر خود کشیدند، تا سخن مرا نشنوند و روی مرا نبینند. مولانا چنین تصور کرده است که آنها ثواب نیکوکاری را از جانب پروردگار انکار می‌کردند و می‌پرسیدند، کو؟ نوح به آنها می‌گفت: اگر جامه‌ها را بر سر نکشید و جلوی خود را نگیرید، ثواب را می‌بینید. ثواب آن سوی جامه بر سر کشیدن است.

( 1411) همان طور که ماه از میان ستارگان بمحض نگاه تمیز داده مى‏شود حق هم از میان دیگران همان طور هویدا است. ( 1412) اما اگر دو سر انگشت خود را بر چشم نهى آیا از تمام جهان چیزى خواهى دید؟( 1413) اگر تو نمى‏بینى دلیل آن نیست که جهان معدوم است بلکه عیب جز در سر انگشتان نفس شوم تو نیست.( 1414) انگشت از چشم خود بردار تا هر چه مى‏خواهى ببینى. ( 1415) (در قرآن کریم از قول حضرت نوح باین مضمون مى‏فرماید: بار الها من هر چه قوم خود را بسوى بخشایش تو دعوت کردم انگشتان خود را بگوش خود نهاده و جامه خود را بسر کشیدند و مغرور شده سخت سرکشى آغاز کردند) مولوى اشاره باین آیه مى‏فرماید: امت نوح باو گفتند ثواب کو؟ فرمود آن طرف جامه سر کشیدن است.( 1416) سر و صورت خود را در جامه پیچیده با اینکه چشم دارند نمى‏بینند.

این ابیات استدلال است بر ظهور حق تعالى بنحو کمال و اینکه مانع شهود، از سوى ماست که حجابی از عادات زشت و اوهام بر روى بصیرت و فهم خویش افکنده‏ایم، مولانا این نکته را بدین گونه بیان مى‏کند که حق تعالى را تشبیه مى‏کند بماه که نور او در شب از ستارگان بیشتر و پیداتر است ولى هر گاه ما انگشت بر روى چشم نهیم، ماه را با همه‏ى روشنى و پیدایى نتوانیم دید پس ما هستیم که از خود مانعى براى دید ماه بوجود آورده‏ایم همچنین خداى تعالى و یگانه از میان کثرات و یا در وجود آنها نمایان است (از آن جهت که تمام موجودات مراتب اسما و صفات و تعین ذات او هستند) و لیکن ما دیده‏ى یکتا بین را در پرده‏ى اوهام مستور داشته‏ایم و اگر ما نبینیم دلیل آن نیست که حق تعالى موجود و یا پدیدار نیست ،چرا که گفته‏اند: «عدم الوجدان لا یدل على عدم الوجود»«نادیدن و نایافتن دلیل نابودن چیزى نیست» و همین که حجاب وهم و هوى را بر دریم خدا را آشکار و بى‏پرده از هر چیز در تجلى خواهیم یافت. نظیر آن:

            هر که اندر حجاب جاویدست             مثل او چو بوم و خورشیدست‏

            گر ز خورشید بوم بى‏نیروست             از پى ضعف خود نه از پى اوست‏

            نور خورشید در جهان فاشست             آفت از ضعف چشم خفاشست‏[2]

نظیر همین گفتار در معارف بهاء ولد آمده است: «همچنان که اگر انگشت برابر مردم دیده بدارى بسبب آن یک انگشت نه آسمان را بینى و نه خورشید را و نه زمین را ازین همه عالم بپرده‏ى یک انگشت محروم شوى نیز سر انگشت نادانى پیش دیده‏ى دانش تو ایستاده است تا آن جهان را نبینى و ندانى»[3]

چکیدهْ کلام مولانا این است که: نفس مانند انگشتی که بر چشم نهاده باشی، مانع دیدن چشم دل است ودری را که باید به سینهْ تو بگشاید می بندد.