ازخداوند ولی التّوفیق درخواستن توفیق رعایت ادب

درهمهْ حالها وبیان وخامت ضررهای بی ادبی

توفیق ادب بندگی

توفیق: سازگار کردن، و دعوت حق تعالی به طاعت و فرمانبردارى و آن چه موجب نیک بختى است در آخرت، و در عرف، سازگارى اسباب و وسایل است با مطلوب و دل خواه کسى.[2]

ادب: رسوم و عاداتى که رعایت آنها نسبت بچیزى یا شخصى یا جماعتى پسندیده باشد و یا امرى که در خور حیثیت و شان کسى است و نیز رعایت آن امر از جهت آن که مناسب و شایسته است ولى واجب نیست، و گرد آمدن خصلتهاى خیر. [3]

لطف: نرمى و مهربانى، فعلى از سوى خدا که بنده را بطاعت نزدیک و از معصیت دور دارد ولى بصورتى که وى را مجبور و ناچار نگرداند، هر چه حصول آن سبب شود که مکلف طاعت خداى را بر گزیند و از معصیت بپرهیزد، توفیق[4].

( 78) پس ما هم از خداى تعالى توفیق مى‏خواهیم که مؤدب باشیم زیرا که هر بى‏ادبى از لطف پروردگارمحروم مانده است. ( 79) بى‏ادب نه تنها بخود بدى کرده بلکه گاهى تمام دنیا را به آتش خود سوزانده است‏. ( 80) مثلا در زمان موسى ع مائده از آسمان براى بنى اسرائیل مى‏رسید بدون اینکه خرید و فروش یا گفتگویى بکنند.( 81) در این میان چند تن از بنى اسرائیل بى‏ادبانه اعتراض کرده گفتند سیر و عدس چرا براى ما نازل نشده‏. ( 82) بر اثر این بى‏ادبى مائده‏اى که از آسمان مى‏رسید و نان و طعام قومى اداره مى‏گردید قطع شد و قوم موسى مجبور شدند که زحمت کشت و زرع و بیل زدن و داس بدست گرفتن بر خود هموار کنند.

مولانا دراین ابیات می گوید:توجه انسان به خدا و این‌که بتواند وظیفهْ بندگی و ادب را مراعات کند باید با توفیق خداوندی و ایجاد موافقت میان ارادهْ بنده و قضای الهی باشد. کسی که ادب بندگی را مراعات نکند از لطف پروردگار محروم می‏ماند و همین لطف الهی، بنده را به طاعت نزدیک و از معصیت دور می‏کند.

داستان سرگردانیِ قوم موسی که پس از بیرون آمدن از سرزمین مصر چهل سال در بیابان سر‌گردان بودند. در این مدت خداوند برای آنها غذای آسمانی که شامل: منّ و سلوی (ترنجبین و بلدرچین) بود می‏فرستاد. اما قوم موسی به مائدهْ آسمانی قانع نشده و بی‌ادبانه از خدا تره بار و سیر و عدس خواستند و خداوند آن نعمت را از آنها باز گرفت.[5]

مولانا توجه خود را از قوم موسی به همهْ انسان‌های ناسپاس گردانیده و می‏گوید: بر اثر ترک ادب و فزون‌خواهی، مائده آسمانی را از دست دادیم و ناچار شدیم رنج کشاورزی و به کار بردن بیل و داس را بپذیریم؛ یعنی ترک توجه و ادب نسبت به خدا ما را به خدمت زندگی مادی و حیوانی در آورد.

زله: باقى مانده‏ى غذا که از مهمانى با خود برند و صوفیان این عادت داشته‏اند که باقى مانده‏ى غذا را از خانه‏ى میزبان بر گیرند و با خود برند و (زله کردن) از مصطلحات آنهاست[6]

گدا رو: وقیح و سخت رو، مبرم و مصر در گدایى. (فرهنگ نوادر لغات و تعبیرات، در ذیل: گدا رو، و گدا رویى).

نادیده: حریص. در مثل مى‏گویند: نادیده قبا دیده.

فراز: بسته، باز. در بیت بالا بمعنى اول است

خوان فرستاد و غنیمت برطبق : مطابق روایات، عیسى و حواریین و گروهى از همراهان به بیابانى رسیدند که آن جا هیچ خوردنى نبود، همراهان از عیسى خواستند تا دعا کند که خوانى از آسمان فرود آید. بشرط آن که کافر نعمت نشوند، عیسى دعا کرد و خوانى از آسمان فرود آمد با طعامهاى لونا لون ولى منکران گفتند که این جادویى بود و خدا آنها را مسخ کرد.[7]

 ( 83) پس از آن باز عیسى ع شفاعت کرد و از طرف حق مائده و خوانهاى طعام باز گردید.() بلى عیسى عرض کرد خداوندا براى ما مائده بفرست و دعاى او مستجاب شده مائده نازل شد.( 84) باز هم افراد گستاخ ادب را فراموش کرده پایشان در اینجا لغزیده چون گداها توبره‏هاى خود را براى ذخیره کردن طعام در دست گرفته از قطع شدن مائده اظهار بیم نمودند.( 85) عیسى به آنها التماس کرد که نگویید این مائده همیشگى است و از زمین کم نخواهد شد.( 86) این سخنان نگویید که بد گمانى و حرص در خوان نعمت یک نفر بزرگ کفر محض است.( 87) بالاخره بعلت بى‏ادبى در رحمت بر روى آن گدایان حریص نابینا بسته شد.() نان و خوان طعام از آسمان موقوف شده و بعد از آن کسى از آن استفاده نکرد.

مضمون این ابیات یاد آور آیات سوره مائده است که می‏فرماید: خداوند به حواریون عیسی وحی می‏کند که به خدا و پیامبرش ایمان آورند. حواریون ایمان می‏آورند اما از عیسی می‏خواهند تا برای آنها از خدا مائدهْ آسمانی بخواهد تا دل‌های آنها آرام بگیرد و یقین حاصل کنند. خداوند در‌خواست آنان را می‏پذیرد، به شرط آن که پس از آن اگر هر یک از آنان کافر شوند به عذابی سخت دچار گردند. اما عافیت‌طلبان منفعت‌جو، بی‏ادبانه زلّهْ خواری و گدارویی آزمندانه پیش گرفتند.[8]