حال و مقام

سخنهاى دقیق: مطالبى که فهم آن بهر کس نرسد،نکته های دقیق از اسرار الهی که با همه کس نمی توان گفت.

نعم الرفیق :چه دوست خوبی! این عبارت درباره پروردگار است

رفیق: از اسمای خداست.

ابدال: نام یکی از مراتب مردان خداست و به مردان راه حق اطلاق می‌شود.

مقام: بگفته‏ى محمد غزالى صفت ثابتى است مر قلب را. مقابل: حال که صفتى است غیر ثابت.

مقام و حال: دو اصطلاح‌ بیان‌کنندهْ کیفیت روحی و درونی سالک هستند. مقام، حالت یا کیفیت پایدار است و با کوشش سالک به دست می‌آید. سالک باید در هر مقامی تا هنگامی که اقتضای تربیت او و نظر مرشد باشد، توقف کند و به مقام دیگر پای نگذارد. اما حال‌، وارد قلبی است که به عنایت حق بر دل سالک فرود می‌آید و عموماً ناپایدار است و سالک در رسیدن به آن دستی ندارد و ماندن در آن حال نیز به اشارت مرشد نمی‌تواند باشد‌. حال، جلوه بیرونی و آشکار دارد و همه آن را می‌بینند، اما مقام، در خلوت مرد راه حق ظهور می‌کند و دیگران از تحقق آن خبر ندارند‌، به همین دلیل، اهل حال‌ را ـ که تظاهر به عشق الهی دارند ـ بسیار می‌بینیم‌، اما اهل مقام، که در خلوت هم با خدا باشند، کم است.

 ( 1444) پس از آن از صفات پاک خداوندى که نعم الرفیق است سخن‏هاى دقیقى باو گفته.( 1445) او را نوازش کرد از همان نوازشهایى که حق از ابدال مى‏کند تا او مقام و حال را بشناسد.( 1446) حال بمنزله جلوه نو عروس زیبا ولى مقام خلوت کردن با نو عروس است. ( 1447) جلوه را شاه و گدا مى‏بیند ولى در خلوت جز شاه کسى نیست.( 1448) عروس براى عام و خاص جلوه‏گر است ولى در خلوت جز عروس و شاه کسى نیست.( 1449) در میان صوفیان اهل حال زیاد است ولى اهل مقام بسیار نادر و کمیاب است.

دراین ابیات مولانا می گوید: عمر نکته هایی از اسرار الهی به رسول روم گفت، از صفات پاک خدا حرف زد، از توجهات پروردگار به مردان حق سخن گفت تا او حالات پایدار وناپایدار بنده را در راه معرفت حق بداند.

کلید واژه: مثنوی، عرفان، حال ومقام