راه رهایی از قفس تن

آواز انبیا از راه دین بر مى‏آید،

مضرّات شهرت.

از برون آواز‌شان آید ز دین: یعنی آوازشان از طریق دینشان به ما می‌رسد

تنگین: یعنی ضیق، جای تنگ.

ما به دین رستیم زین تنگین قفس: یعنی راه رهایی جان، روی آوردن به دین است و ما خود نیز به‌وسیله دین از قفس آزاد شده‌ایم.

رنجور سازی زار زار: یعنی خود را بیمار وناتوان نشان بده تا توجه خلق وشهرت وآواز? این جهانی، پای تو را دربند نکند

که اشتهار خلق بند محکم است: یعنی یکی از راه‌های رهایی این است که خود را از شهرت برهانی .

( 1552) البته مرغى که در قفس زندانى شده اگر براى استخلاص خود کوشش نکند نادان صرف است.( 1553) آن روحهائى که از قفس خلاصى یافته‏اند انبیا و رهبران بشر هستند.( 1554) صدا مى‏زنند که راه خلاصى این است.( 1555) و ما باین وسیله از قفس خلاص شدیم و راهى جز این نیست‏. ( 1556) خود را رنجور و بى‏چاره ساز تا از شهرت میان خلق خلاص شوى. ( 1557) مشهور بودن میان مردم پاى‏بند محکمى است که کمتر از زنجیر آهنى نیست.() اکنون داستانى بشنو تا به ا سرار آن چه گفتیم واقف شوى.

جان اگر آگاه باشد برای رهایی خود از قفس تن تلاش می‌کند . رستن روح از قفس تن، به‌معنای مردن یا خود را کشتن نیست. انسان باید با رها شدن از هوای نفس و جنبه‌های مادی زندگی‌، روح خود را آزاد کند. که پیامبران چنین بوده‌اند و هر‌کس چنین باشد مانند آنهاست. آنان آوازشان از طریق دینشان به ما می‌رسد، زیرا راه رهایی جان، روی آوردن به دین است و ما خود نیز به‌وسیله دین از قفس آزاد شده‌ایم. یکی از راه‌های رهایی این است که خود را از شهرت برهانی تا آوازه این جهانی، پای تو را دربند نکند و از پیمودن راه حق باز ندارد.

به گفتهْ استاد فروزانفر: اما نشانه این تحقق که باز گفتیم، بعقیده‏ى مولانا، عشق بحریت و آزادى از تقلید و پاى بند نبودن برسوم و علوم رسمى و بندگى هوى و آرزوى نفسانى است. مرغ جان در تنگناى قفس تن یا تقلید، بال و پر مى‏زند و مى‏کوشد که میله‏هاى قفس را بشکند و در فضاى آزاد و بى‏نهایت حریت و یا اتصال بعالم الهى که عین حریت است بال و پر بگشاید و هر مرغ جانى که بدین قفس خو گیر است، ازین آزادى و جهان خدایى بویى نبرده و بدین سبب در مضیقه و تنگناى تقلید و شهوت، خوش مى‏زید، و قصد آن عالم نمى‏کند.

مقصود مولانا در بیت( 1554) اینست که انبیا از قید هوى و تقلید و پیروى اوهام رسته بودند و بدون این معنى نبوت متحقق نمى‏شود و یا آن که هر کس بمقام تحقق برسد مثل اینست که بدرجه‏ى نبوت نائل آمده است از آن جهت که پیوستگى بحق و یافتن الهام و سماع خطاب الهى امرى گسستنى نیست هر چند کسى که بدین مقام واصل گشت مأمور بتبلیغ نباشد آن گاه مى‏گوید که آواز برونى این رهبران از طریق دین بما مى‏رسد و شریعت و احکام دین فریادى است که ایشان از روى دل سوزى و غم گسارى بر مى‏کشند و راه نجات و رستگارى را بما مى‏آموزند.

ضمنا معلوم مى‏شود که انبیا آوازى هم از درون دارند که از راه باطن بجانهاى پاک مى‏رسد و گوش دل آن را مى‏شنود.

در پایان این ابیات مولانا راه کار ِرهایی از قفس تن ،ورسیدن به فضای ملکوتی آزادی را بیان می کند: گریزان شدن از شهرت وپست ومقام دنیایی،مولانا می گوید: برای خلاصی از این دام خطرناک ،اگرهم شده خود را بیمار وناتوان جلوه بده تا توجه خلق وشهرت وآوازهْ این جهانی پای تو را در بند نکند واز پیمودن راه حق باز ندارد. به گفتهْ استاد فروزانفر:این رنجورى که مولانا آن را سبب رستگارى و رهایى از شهرت مى‏شمارد، چه بسا بیمارى ظاهر و رنجورى جسم نباشد بلکه آن باشد که انسان بواسطه عمل، بخلاف عادات و سنن و رسومى که عامه مى‏پسندند و پاى بند آنها هستند خویش را از نظر آنها بیندازد تا نامطلوب شود و گمنام ماند و از آمد و شد و آمیزش با آنها آزاد و آسوده گردد و از زیانها و آفتهاى شهرت در امن و امان باشد زیرا شهرت بندى است محکم تر از بند آهنین، بند است از آن جهت که انسان بشهرت قانع مى‏شود و از ترقى باز مى‏ماند. بند است از آن رو که مغرور مى‏گردد و بگرد خود حصارى از شهرت مى‏کشد و دقت و احتیاط را از دست مى‏دهد وز آن پس دمادم یکدیگر اشتباه مى‏کند. بند است براى آن که آدمى را برعایت خاطر عوام و ریاکارى وا مى‏دارد تا شهرت و آوازه‏اش در هم نشکند، محکم تر از بند آهن است بدلیل آن که بندى است نامحسوس و مرضى است نفسانى که مردم خواهان آن هستند و از داشتنش لذت مى‏برند بلکه دیوانه مى‏شوند. مولانا به احتمال قوى نظر ملامتیان ((صوفیه ملامتیه)) را درین ابیات تایید و تقریر مى‏کند . و در داستان طوطى و بازرگان این روش را مطرح خواهد شد..

اینک حکایتى در فرار مولانا از شهرت:

  «روزى حضرت مولانا رو به یاران عزیز کرده فرمود که چندانک ما را شهرت بیشتر شد و مردم بزیارت ما مى‏آیند و رغبت مى‏نمایند از آن روز باز از آفت آن نیاسودم، زهى که راست مى‏فرمود حضرت مصطفاى ما که الشهرة آفة و الراحة فى الخمول (شهرت آفت و گرفتارى است و آسایش در گمنامى است) و پیوسته اصحاب را از آفت شهرت حذر مى‏فرمود.»[1]