ملاقات پادشاه با آن ولی که درخوابش نمودند

آثار دیدار معشوق و ولىّ حق،

کنارانش گرفت: درآغوش گرفتن

پرس پرسان: سوال ،پرسه جو

صبر: خود دارى و تحمل و ترک جزع نسبت بامرى ناخوش و مکروه، خویشتن دارى از شتاب در حصول امرى، درنگ و تامل.

حَرَج: به معنی فشار وتنگی،وبه فشار روحی ودلتنگی نیز اطلاق می گردد.

الصبر مفتاح الفرج: حدیث نبوى است.[1]

صبر: دراصطلاح عرفا به معنی شکیبایی برناملایمات وشکوه نکردن است.

لقاء: به معنی دیدار وملاقات است .

بی قیل وقال: یعنی پیر وراهنمای سیر وسلوک پاسخش به سؤالات سالک چنان شفاف وروشن است که به قیل وقال وجرّ وبحث نیاز ندارد.وسالک را به هدف وسر منزل مقصود می رساند.

إذا جاء القضاء ضاق الفضا: مثلى است که در شعر سنایى هم آمده است:

            تنگ شد بر ما فضاى عافیت بى‏هیچ جرم             این چنین باشد إذا جاء القضاء ضاق الفضا[2]

کَلاَّ لَئِنْ لَمْ یَنْتَهِ: آیه‏ى قرآن است.[3]

شاه پیش مهمان خود رفت اگر چه شاه بود ولى چون درویش مسکینى در محضر او حاضر شد. ( 93) مهمان عزیز را در آغوش گرفت و چون عشقى که فقط در دل و جان منزل دارد او را در کنار خود جاى داد. ( 94) دست و پیشانیش را بوسیده از احوالات و وقایع سفر او سؤالاتى کرد.( 95) کم کم پرسش خود را از مطالب عادى بمقامات عالى بالا برد و در آخر گفت من بوسیله صبر گنجى یافته‏ام. ( 96) میهمان را مخاطب نموده گفت: اى نور خداوندى و اى دفع کننده هر سختى اى معنى و حقیقت الصبر مفتاح الفرج.( 97) اى کسى که فقط ملاقات با تو جواب هر پرسشى است و بى‏گفتگو هر مشکلى بوسیله تو حل مى‏شود.( 98) اى آن که ترجمان اسرار نهانى ما بوده و هر کس را پاى در گل مانده و در مانده شده باشد تو او را دستگیر و نجات دهنده هستى. ( 99) مرحبا خوش آمدى اى بر گزیده و عزیز خدا اگر تو از دیده من دور شوى قضا بر من فرود آمده و فضا در نظرم تنگ خواهد شد.( 100) آقا و بزرگ قوم تو هستى و کسى که تو را نمى‏خواهد هلاک خواهد شد.( 101) چون از مجلس فراغت یافتند شاه دست مهمان را گرفته به حرمسرا برد.

محتوای این ابیات ،بیان کننده تأثیر دیدار معشوق و ولیّ حق است . مولانا می گوید:همچنان که دیدار معشوق براى عاشق پاسخ گوى هر سؤال و گشاینده‏ى هر دشوارى است وصول به ولى کامل و مرد خدا براى طالب همین حالت را دارد زیرا پیر تمام مطلوب مرید است چنان که معشوق تمام آرزوى عاشق است و پس از وصول بمطلوب و معشوق، مشکلى در راه نمى‏ماند علاوه بر آن که پیر مشرف است بر خواطر سالک و از این رو ترجمان و باز گوینده‏ى اسرار و ضمائر او نیز تواند بود و چون مرید را بمقام کشف مى‏رساند و درِ اشراق را بر روى او مى‏گشاید،به نحوی که حاجت ببحث و مناظره ندارد و مشکلات راه را بى‏قیل و قال از پیش پاى سالک بر مى‏گیرد و از نظر دیگر سؤال و بحث تا وقتى است که وصول حاصل نشده و طالب در راه است ولى پس از رسیدن و یافتن دیگر محلى براى پرسش باقى نمى‏ماند.

و مولانا در بیان این معنى مى‏فرماید:

            تو سؤال و حاجتى دل بر جواب هر سؤال             چون جواب آید فنا گردد سؤال اندر جواب‏[4]