تأسّف و حسرت، باعث فوت لذّت است،

غیرت عادى و غیرت خدا و خاصان او،

غیرت: مکروه داشتن شرکت غیر است در حق خود واز نظر عرفی استعمال مى‏شود در حمایت زن و فرزند و آن چه ناموس مى‏گویند از تجاوز دیگران و هیجان نفس از ادراک یا فرض تعدى کسان دیگر بدان چه انسان حمایت آن را بر خود لازم مى‏پندارد و مورد آن، بنحو اغلب و اکثر، انتفاع شهوانى است و منشا آن حس مالکیت و انحصار طلبى شدیدى است که در انسان پدید مى‏آید بصورتى که از اموال تجاوز مى‏کند و هم جنس را شامل مى‏شود و گاه شکلى جنون آمیز بخود مى‏گیرد چنان که صاحب آن، از نگاه غیر بدان چه موضع غیرت است بر خود مى‏پیچد و آن را تجاوزى بحق خود مى‏انگارد و بعضى اوقات چنان در خشم مى‏آید که متجاوز مفروض را دشمن مى‏دارد و بقتل او کمر مى‏بندد. اما غیرت درکلام مولانا ودر این جا یعنی عاشق می‌خواهد معشوق با همه وجود از آن او باشد و به دیگری توجه نکند، از سوی دیگر معشوق نیز می‌خواهد که سراپای عاشق برای او در تب و تاب باشد و این‌گونه غیرت، برای حق شایسته است، زیرا که «او غیر همه است» و بنده عاشق اگر به راستی عاشق باشد فقط برای حق تب و تاب دارد و بس.

افزون از بیان و دمدمه است: یعنی بالاتر از آن است که با زبان عشق مجازی و صدای عاشقان عالم خاک با او گفتگو شود.

دمدمه: هلاک، نیست کردن

( 1721) این افسوسها بریدن از خود و آرزوى دیدن او است.( 1722) غیرت خداوندى این طور است نصیب دل هر کس شد جز بودن با حق چاره‏اى ندارد در این وقت کجا دلى است که از حکم حق صد پاره نشده باشد. ( 1723) غیرت یعنى آن که او غیر همه و خارج از وهم و قیاس و گفتگو است و جز با او نتواند بود و هیچ کس و هیچ چیز جاى او را نتواند گرفت.

مولانا از عشق آسمانی سخن می‌گوید: این دریغا گفتن‌، نتیجه آن است که عاشق آرزوی مشاهده جمال معشوق را دارد و در این راه، وجود نقد خود، یعنی هستی مادی و این جهانی را فراموش می‌کند. استاد فروزانفر می‌گوید: مولانا بر مرگ تن خاکی هرگز تأسف نمی‌خورد و حتی پیکر او را با شادی به گورستان برده‌ اند. آن‌چه در سراسر مثنوی دردگران مولاناست، گرفتاری جان در قفس تن و باز‌ماندن او از مشاهده جمال حق است، و هر‌جا‌که این «نی» ناله می‌دارد، سخن از همین درد است. مولانا به صراحت می‌گوید: که همه دل‌های آگاه عاشق حق‌اند و این دریغاها و این فریادها باز‌تاب غیرت حق است.

جان از خدا سخن مى‏گوید و منبع لذّتهاست،

ای دریغا: یعنی ای کاش.

دلبر زیبا: یعنی معشوق شایسته ومعشوق حقیقی.

ناداد: خلاف عدل و داد، ظلم و ستم.

داد: مى‏توان گفت که بمعنى عطا و موهبت است و «ناداد» خلاف آن و مرادف منع و امساک است.

زیرکسار: یعنی دارای سری آگاه و تیز هوش‌.

طوطی من، مرغ زیرکسار من: منظور همان معشوق حقیقی یا خود حق است که افکار واسرار ما رامی داند.

طوطی‌ای کآید ز وحی آواز او: یعنی آواز این مرغ زیرکسار و این دلبر زیبا، وحی است و پیش از آن که کائنات در وجود آیند، او وجود داشته است.

اندرون توست آن طوطی نهان: یعنی این مرغ آسمانی، در دل مرد آگاه خانه و لانه گزیده است و این مضمون که «دل خانه خداست» با تعبیرات مختلف در حدیث «‌القلب حرم الله‌» و یا در کلام عرفا آمده است؛ به گفته صفای اصفهانی:

عکس او را دیده تو بر این و آن: یعنی بازتاب هستی او را در موجودات جهان خاکی می‌بینیم.

می‌برد شادیت را: یعنی اگر تو به راستی عاشق باشی، از هر نیک و بدی که بر سرت آید، خشنود خواهی بود

ظلم را چون داد از او: یعنیاگر عاشق باشی رنج‌های راه عشق را ستم معشوق نخواهی شمرد که آن‌جا جز آن که جان بسپارند، چاره نیست.

 ( 1724) اى کاش بقدر دریاها اشک داشتم و نثار راه آن دل بر زیبا مى‏شد.( 1725) اى طوطى عزیز اى مرغ زیرک من که ترجمان رازهاى درونى و عواطف و احساسات من بوده‏اى.( 1726) او هر چه هر روز بمن داد یا نداد با همان وضع بوجود آمدم اول هر چه را او گفت بیادم آمده و دانستم.( 1727) طوطى‏اى که آواز او از وحى سرچشمه گرفته و آغاز او پیش از آغاز هستى بوده است.( 1728) آن طوطى در درون تو پنهان است و تو عکس او را در خارج در این و آن دیده‏اى.( 1729) او خوش دلى تو را زایل مى‏کند و تو باو شادمان هستى او بتو ظلم مى‏کند و ظلم او را چون عدالت مى‏پذیرى.

مولانا می‌گوید‌: هر داد و بی‌داد‌ی که بر سر من آید، حق از آغاز آن را می‌دانسته و در جان آدمی آن را باز گفته است. آن روز‌ها که جان از قید تن آزاد بود به او گفته شد که پیوستن با تن خاکی، و بریدن از عالم غیب‌، رنج‌آور است که: « لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ فِی کَبَدٍ»

مولانا می‌گوید‌: اگر تو به راستی عاشق باشی، از هر نیک و بدی که بر سرت آید، خشنود خواهی بود و رنج‌های راه عشق را ستم معشوق نخواهی شمرد که آن‌جا جز آن که جان بسپارند، چاره نیست.

نکتهْ حائز اهمیّت در بیت آخر این است که:هر کس هر چیزى را که دوست دارد و مى‏طلبد براى آنست که خود و سایه‏ى جان خود را در آن مى‏بیند و بنا بر این مى‏توان گفت که آدمى خود را دوست مى‏دارد و عاشق خود است و نباید بر کسى منتى داشته باشد بدین لحاظ که طالب دوستى اوست، دشمنى را نیز بر این قیاس کنید، مولانا نتیجه مى‏گیرد که اصل خوشى جانست، ما بى‏سبب بر عکس آن، عشق مى‏ورزیم و اگر صورت آرزو و امید ما در هم شکست افسوس مى‏خوریم زیرا آن تصویر روحى یا خیالى را بر هر چه بیفکنیم براى ما محبوب و لذت بخش است، اینست معنى: مى‏برد شادیت را تو شاد از او.