بزرگترین شاخصهْ عاشق :« نیاندیشیدن جز به دیدار حق »

شخصیّت حقیقى در زوال شخصیّت تلقینى و عادى است،

آن ماه پنهان در زیر میغ: همان مرغ ملکوت است، روح وجان پاک آدمی است «کاید ز وحی آواز او».

شیر هجر آشفته: یعنی هجران وفراق آن ماه ِ نهان شده مانند شیری خشمگین دارد مرا نابود می کند.

آن که او: یعنی عاشق سرمست.

چون بود چون او قدح گیرد به دست؟: یعنی آن روز که هشیار بودم تند ومست بودم، حالا که قدح شراب عشق را به دست من داده‌اند‌، پیداست که چه آشوبی به پا خواهم کرد.

بسیط مرغزار: یعنی فراتر و برتر از پنهاى مرغزار است.

قافیه اندیشم: یعنی شعر من قافیه نمی‌خواهد زیرا شعر من اشتیاق دیدار حق است.

گویدم مندیش جز دیدار من: یعنی شعر حقیقى آنست که بى‏اختیار و تکلف و بمدد عشق و جوشش معنى بر زبان آید و عشق بزبان شاعر سرود گفتن آغاز کند نه آن که به نیروى فکرت و تتبع در اسلوبهاى شاعران دیگر و احاطه بر لغت بسرایند.

( 1733) (در اینجا مولوى بیاد شمس افتاده مى‏گوید) آه و دریغ و افسوس که همچون ماه زیر ابر و مه پنهان گردید.( 1734) چگونه سخن گویم که آتش دلم تیزتر شده و هجران چون شیر آشفته خونریزى بمن حمله‏ور گردیده.( 1735) آن که در هشیارى چون مست تند خواست اگر قدحى سر کشد چه حالى خواهد داشت.( 1736) شیر مستى که در وصف نمى‏گنجد بالاتر و برتر از پنهاى مرغزار است.( 1737) من چه مى‏گویم در فکر شعر و قافیه‏ام ولى دل دارم مى‏گوید جز بدیدار من میندیش.

مولانا همان‌گونه که خود اشاره نمود، آن چنان شور عشق سراسر وجودش را فرا گرفته است که فریاد «ای دریغا، ای دریغ» سر داده است که بیانگر آرزوی بازگشت به نیستان است. درد هجران وفراق آن ماه ِ نهان شده دارد مانند شیری خشمگین مولانا را به فریاد وا داشته است ، به گونه یی که می گوید: من آن روز که هشیار بودم‌، تند و مست بودم؛ حالا که قدح شراب عشق را به دست من داده‌اند‌، پیداست که چه آشوبی به پا خواهم کرد؛ شیر مستی خواهم شد که در وصف نمی‌گنجد و در مرغ‌زار این دنیای کوچک مادی نمی‌تواند بماند. مولانا می‌گوید‌: شعر من قافیه نمی‌خواهد زیرا شعر من اشتیاق دیدار حق است، و این چیزی نیست که با ضوابط فنون ادبی و بحث الفاظ‌، کاری داشته باشد.درحقیقت در این ابیات مولانا به این نکته نیز اشاره داردکه: شعر حقیقى آنست که بى‏اختیار و تکلف و بمدد عشق و جوشش معنى بر زبان آید و عشق بزبان شاعر سرود گفتن آغاز کند نه آن که بنیروى فکرت و تتبع در اسلوبهاى شاعران دیگر و احاطه بر لغت بسرایند، در حالت نخستین شاعر مقهور معنى است و تا آن جا که سلطنت معنى بر دل روانست، شعر بر زبان مى‏آید ولى هر گاه عشق بر دل غلبه کند و شاعر را از خود باز ستاند، در آن حالت زبان را طاقت گفتار و شرح، بر جاى نمى‏ماند و بدین جهت شعر خوب و دل انگیز بى‏الهام عشق صورت نمى‏بندد اما اگر غلبه‏ى عشق قوت گیرد نیروى شاعرى را بیک بارگى از کار مى‏افکند و حالت حیرت سراپاى گوینده را فرا مى‏گیرد پس شاعرى محتاج است بمقدارى از حال که مناسب استعداد باشد و چون حالت بیش از ظرفیت باشد شعر و وصف، روى در پرده مى‏کشد بدین مناسبت مولانا از قافیه اندیشیدن عذر مى‏خواهد و نیز معشوق یا حالت باطنى خویش را «قافیه اندیش» مى‏نامد.