رجوع به حکایت خواجهْ تاجر

  حنین: ناله وزاری از سر دلسوختگی    

پراکنده: سخنى بى‏ربط و از هم گسیخته، مجازا پوچ و بى‏معنى.

گه تناقض گاه ناز و گه نیاز:یعنی سخنان بازرگان باهم ارتباط منطقی نداشت ومتناقض بود. گاه فخر می فروخت وگاه عجز ونیاز خود را برزبان می آورد. گاه به پروردگار می اندیشید وبه حقیقت روی می آورد وگاه دوباره به عالم ظواهر وبه مجاز دل می بست ونمی دانست چه کند وچه بگوید. 

دست را در هر گیاهى مى‏زند: این مصراع ترجمهْ این مثل معروف است که « الغَریقُ یَتَشَبّثُ بکُلِّ حشیش»

از بیم سر: یعنی از ترس جان

 ( 1824) این سخن طولانى است اکنون حکایت خواجه را بگو که چه حالى پیدا کرد. ( 1825) خواجه در آتش درد و غم مى‏سوخت و چون طفلى که از مادر جدا شده باشد مى‏گریست و سخنان پرت و متفرق بر زبان مى‏آورد.( 1826) سخنان متناقض گفته گاه ناز و گاه نیاز مى‏کرد گاه از حقیقت و گاه از مجاز دم مى‏زد. ( 1827) چون مرد غریقى که بهر گیاهى دست برده و متوسل مى‏گردد.( 1828) تا ببیند کدام یک از آنها از خطر نجاتش مى‏دهد و براى نجات خود دست و پا مى‏کند.

چکیده کلام مولانا در این ابیات این است که : هنگام عروض حوادث ناگوار وسخت اکثر مردم بوسائلى متشبث مى‏شوند که شایسته‏ى توسل نیستند از قبیل رمالان و افسونگران و جادوان و نظایر آنها. همانند شخص غریق ، خلاف منطق و عقل عمل کرده‏ ، معیار ارزش اشیا را از دست مى‏دهد و رشته‏ى فکرش گسیخته مى‏شود و کارش دور از صواب مى‏افتد و براى حفظ جان دست در چیزى مى‏زند که در خور نیست و او را نگاه نتواند داشت .