شیطان از انسان دیو صفت می گریزد

ریو: یعنی فریب دادن

کت همی دادند ریو: یعنی همان کسانی که تو را ستایش می‌کردند، در حقیقت فریبت می‌دادند. مولانا حالت دوستاران مدح و ستایش را به پسری تن فروش تشبیه می‌کند که با سالوس و فریب، او را می‌ستایند تا آن‌جا که به او خدا می‌گویند، اما چون روی زیبایش موی در آورد، دیگر به سراغش نمی‌آیند.

امرد: یعنی پسر خوشگل، نوجوانی که هنوز موی صورتش نروییده باشد.

در دامش کنند: یعنی اورا فریب دهند

تفتیش او : یعنی جست‌وجوی او؛ به دنبال او آمدن.

او می ات: یعنی به تو شراب می داد.

می‌گریزد از تو دیو نابکار: یعنی شیطان با انسانی که گمراه است کاری ندارد، زیرا او خود از شیطان بدتر است. این کلام برگرفته از قرآن کریم است: «کَمَثَلِ الشَّیْطَانِ إِذْ قَالَ لِلْإِنسَانِ اکْفُرْ فَلَمَّا کَفَرَ قَالَ إِنِّی بَرِیءٌ مِّنکَ إِنِّی أَخَافُ اللَّهَ رَبَّ الْعَالَمِینَ»:کار آنها همچون شیطان است که به انسان گفت: «کافر شو (تا مشکلات تو را حل کنم)!» امّا هنگامى که کافر شد گفت: «من از تو بیزارم، من از خداوندى که پروردگار عالمیان است بیم دارم!»[1] بعقیده‏ى بعضى از مفسرین، این آیه شامل همه‏ى افراد بشر است و انسان مخصوصى اراده نشده است و بعضى گفته‏اند که مقصود یکى از رهبان بنى اسرائیل است که شیطان او را بوسیله‏ى زنى فریب داد تا مرتکب کارهاى زشت و قتل نفس شد، صوفیان مى‏گویند شامل شیطان صفتان دعویدار و هر که خلق را گمراه کند، نیز هست، ظاهرا بدان مناسبت که اینگونه مردم تا کسى را از راه بدر نبرده‏اند گرد او مى‏گردند و بانواع وسایل در گمراهیش مى‏کوشند و همین که بمقصود رسیدند بر دوش او مى‏نشینند و از او مال و جان و هر چیز دیگر طلب مى‏کنند، متملقان نیز چنین‏اند که بسخنان نگارین، ممدوح را از راه مى‏برند و مغرورش مى‏سازند و چون بعلت غرور و خود بینى از پایگاه بلند فرو افتاد بسوى دیگر کس مى‏روند و او را مى‏ستایند و آن دیگر را هجو مى‏گویند.[2]

آویخت او: آن که اندر دامنت آویخت، می‌تواند شیطان با شد یا شیطانی که تو را با ستایش می‌فریبد.

چون چنین گشتی: یعنی وقتی که از آدمیّت دور شدی.

( 1880) و همانها که در اطراف تو تملق و چاپلوسى مى‏کردند اکنون دیو خطابت مى‏کنند.( 1881) و چون در بیرون ببینندت مى‏گویند مرده از گور در آمده.( 1882) چون پسر خوشگلى که او را مدح و تمجید مى‏کنند تا بدامش بکشند.( 1873) و چون بد نام شد و ریشش در آمد حتى دیو هم از همنشینى او پرهیز مى‏کند . ( 1884) بلى دیو براى بر پا کردن شر سوى کسى مى‏رود و تو که از دیو بتر هستى بطرف تو نخواهد آمد.( 1885) تا تو آدم بودى دیو از پى تو مى‏دوید و بتو شراب مى‏داد.( 1886) وقتى از آدمیت دور شده و خوى دیو گرفتى دیو از تو خواهد گریخت.( 1887) و همان کسى که دامن تو را بدست مى‏گرفت اکنون از تو مى‏گریزد.