دیو و دد در جزایر در رمیدند از حسد: اشاره به وضع کسانی است که با منطق واستدلال به جنگ دین برخاسته اند، بعضی ها اصولاً منکر پیامبری و دین اند وبعضی دیگر به نام دین وبا دلایل به ظاهر مذهبی اعتقاد مردم را سست می کنند.

سر زیر گیاه کشیدن: یعنی زیر بته قایم شدن؛ کنایه از بیم و احساس ضعف کردن است. منکران خودشان می‌دانند که در برابر دین سخن مقبولی ندارند.

به وضع مسلمانی زیستن: بیان وضع منکرانی است که تظاهر به اسلام می‌کنند و نام مسلمانی بر خود می‌نهند، اما این سالوس و فریب است .

ناموس: در اینجا، حرمت و احترام است.

تسلّس: یعنی سالوس‌گری و فریب‌کاری و ریا کردن.

قلاب: سازنده سکه‌های تقلّبی و بدلی، یا حیله‌گری.

تخم صرع: دانه سیاهی است که در گندم‌زارها می‌روید و اگر آن را از گندم جدا نکنند، نانش سرگیجه و سردرد می‌آورد.

فلسفی: اشاره به همان منکران منظور است.

 دست و پاهاشان گواهی می‌دهند: یعنی اینها اگر چه منکر دین‌اند، اما حرکات و احوال خودشان گواه حقانیت دین است و در قیامت دست و پاهاشان به این حقانیت گواهی می‌دهند. «الْیَوْمَ نَخْتِمُ عَلَى أَفْوَاهِهِمْ وَتُکَلِّمُنَا أَیْدِیهِمْ وَتَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِمَا کَانُوا یَکْسِبُونَ»:امروز بر دهانشان مُهر مى‏نهیم، و دستهایشان با ما سخن مى‏گویند و پاهایشان کارهایى را که انجام مى‏دادند شهادت مى‏دهند![1]. و:«وَقَالُوا لِجُلُودِهِمْ لِمَ شَهِدتُّمْ عَلَیْنَا قَالُوا أَنطَقَنَا اللَّهُ الَّذِی أَنطَقَ کُلَّ شَیْءٍ وَهُوَ خَلَقَکُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَإِلَیْهِ تُرْجَعُونَ»:آنها به پوستهاى تنشان مى‏گویند: «چرا بر ضدّ ما گواهى دادید؟!» آنها جواب مى‏دهند: «همان خدایى که هر موجودى را به نطق درآورده ما را گویا ساخته ؛ و او شما را نخستین بار آفرید، و بازگشتتان بسوى اوست![2]

 ( 2157) و اثر آن بقسمى است که دیو و دد از بیم انسان بجزیره‏ها پناه برده.( 2158) و از ترس معجزات انبیا منکرین عقیده خود را مخفى داشته‏اند.( 2159) و بسالوس دعوى اسلام نموده بلباس تدین در آمده‏اند تا حقیقت حالشان معلوم نگردد.( 2160) مثل قلب زنها که بپول قلب نقره مالیده و نام شاه بر آن نقش مى‏کنند.( 2161) ظاهر الفاظشان توحید است و شرع و شریعت و باطنشان مثل تخم علف که بنان مخلوط کرده باشند.( 2162) اهل فلسفه جرئت آن را ندارد که از این وادى دم بزند و اگر دم زند دین حق بساط دانشش را بر هم مى‏زند.( 2163) دست و پاى او جماد است و جان او هر چه بگوید آنها در فرمان او هستند.( 2164) با این وصف با زبان اگر تهمتى بزنند دست و پاى آنها گواهى مى‏دهند.

در این ابیات مولانا می‌خواهد وضع کسانی را نشان دهد که با منطق و استدلال به جنگ دین برخاسته‌اند. بعضی‌ها اصولاً منکر پیامبر و دین‌اند و بعضی دیگر به نام دین و با دلایل به ظاهر مذهبی اعتقاد مردم را سست می‌کنند. مولانا می‌گوید: اینها اگر چه منکر دین‌اند، اما حرکات و احوال خودشان گواه حقانیت دین است و در قیامت دست و پاهاشان به این حقانیت گواهی می‌دهند.