همیان: کیسه‏ى پول که بر میان بندند، غالباً از چرم.

دوانه،: صفت از دویدن

صافی: صاف، پاک. کسی که دل از خود دوستی ودنیا دوستی پاک کرده باشد.

حبذا: کلمه‏ى عربى است که در مورد ستایش و اعجاب بکار مى‏رود، نظیر آن، در پارسى: چه نیکو، چه خوب، چه خوش، خوشا.

گفت در ظلمت دل روشن بسى است: یعنی اگر چه ظاهرش به اهل صلاح نمی ماند اما آن بند? محبوب خدا باید همین پیرچنگی باشد.

محتسب:  کسى را گویند که از جانب خلیفه یا نایب او و ولات مسلمین منصوب شود براى آن که مراقب احوال مسلمانان باشد و مصالح آنها را رعایت کند، وظیفه‏ى او، امر به معروف بود آن جا که معروفى متروک مانده باشد و نهى از منکر بود هر گاه منکرى اظهار شود و در حقیقت وظیفه‏ى او شامل امورى مى‏شد که اکنون بر عهده‏ى شهربانى و شهردارى است مثل بستن میخانه‏ها و اماکن فساد و رسیدگى بکلیه‏ى امور خلافى و مراقبت در امر ارزاق و پیمانه‏ها و ترازوها و احوال معابر و کار کسبه که کم نفروشند و جنس تباه و فاسد بمشتریان ندهند، این چنین کسى مى‏بایست که از احکام شرع مطلع و از موارد معروف و منکر آگاه باشد و آن مایه قدرت داشته باشد که متخلفان را ردع و منع و در صورت لزوم تعزیر کند و بدین جهت اداره‏ى احتساب، کارمندان و مجریان مقتدر داشت که اوامر محتسب را اجرا مى‏کردند، این محتسبان گاهى نیز از غرض پاک نبودند و بر مردم تهمت مى‏زدند تا از آنها رشوه بگیرند و چون میخانه‏ها را مى‏بستند وحق تفتیش نیز داشتند و مى‏توانستند بخانه‏هایى که احتمال وجود شراب در آنها مى‏رفت بریزند و خمها را بشکند و یا اهل ذوق را از دیگر امور عشرت انگیز باز دارند، از این رو شعرا آنها را خوش نمى‏داشتند و در اشعار خود از آنها گله و شکایت مى‏کردند و بباد استهزاء مى‏گرفتند چنان که دیوان کمتر شاعرى در روزگارى که محتسبان مقتدر بودند و خشک مغزى مفرط بر عامه مستولى بود از ذکر محتسبان و اعمال ناسازگارشان تهى تواند بود. اطلاق محتسب بر عمر الخطاب براى آنست که او در امر معروف و نهى از منکر سخت مبالغه مى‏کرد و پیوسته دره و دوالى چرمین بجهت اجراى حد و تعزیر بر میان خود بسته داشت.[1]