ظهور صفات بشرى و ارتباط آن با عوامل خارجى،

خواجه تاشانیم: یعنی هم قطار، همکاریم، دوتن که درخدمت یک ارباب هستند.

موصل: پیوند زده، از (وصل) بمعنى چسباندن چیزى بدیگر چیز و پیوند زدن درخت.

معطل: بى‏کار کرده، متروک و بى‏خاصیت.

تیشه: نمودار حکم قضا یا قدرت جزئیه است که بهر مقدورى تعلق خاص مى‏گیرد.

بیشه: عالم آفرینش، و درخت، انسان است، مقصود آنست که حق تعالى انسانى را بسبب پیوند ولایت و یا معنوى پرورش مى‏دهد و بکمال مى‏رساند و دیگرى را از آن پیوند محروم مى‏سازد مانند باغبان که درختى را مى‏شکافد و (پیوند اسکنه‏اى) مى‏زند تا میوه‏ى تلخ و زبون آن، شیرین و گوارا و درشت گردد و آن شاخ بریده را بسویى مى‏افکند و متروک مى‏گذارد و همچنان که شاخ محکوم تیشه‏ى باغبان است و بر آن دستى ندارد، آدمى نیز مسخر قضا و یا قدرت جزئیه‏ى یزدانى است و یاراى اعتراض بر احکام ازل نتواند داشت.

یا ربّنا: یعنی ای پرورگار ما

موزون: سنجیده و متناسب.

قلب: یعنی زر ناخالص، طلای قلابی.

قلب وقالب: یعنی دگرگونی وساخت های گوناگون.

سبز گردم: خرّم و شاداب.

ماه: کنایه از روح روشن وآگاه.

سیاه: به معنی دور از حق وگمراه.

چو‌گان‌هایِ حکمِ کُن فَکان : یعنی عوامل ونشانه های قدرت.

مکان و لامکان: مکان : عالم ماده وعالم عناصر وطبایع است، ولامکان: عالم غیب وعالم معنی.

فرعون می‏گوید: من و موسی هر دو در خدمت پروردگاریم اما تیشهْ تو ای پروردگار در بیشهْ خلقت شاخه‏ای را می‏شکافد، شاخه‌ای را پیوند می‏زند (موصل می‏کند) و شاخهْ دیگری را عاطل و بی‌حاصل می‏گذارد؛ موسی را به حق واصل می‏کند و فرعون را از درگاه می‏راند. تیشه، قضای الهی و مشیت حق است و شاخه‏ها ما هستیم که اگر پروردگار اراده کند کج یا راست می‏شویم. فرعون به درون خود بر‌می‏گردد و از دگرگونی درون خود تعجب می‏کند. من تمام شب یا ربّنا (ای پروردگار ما) می‏گویم. پنهان از مردم، خاکی و افتاده. اما در برابر موسی تکبّر و خودبینی مرا فرا می‏گیرد. فرعون خود را به زرّ قلب تشبیه می‏کند و موسی را به آتش یا به کورهْ زرگری. زرگر زر ناخالص را در نظر اول می‏شناسد اما در کوره چنان تیره می‏شود که همه می‏فهمند ناخالص است. فرعون می‏گوید: نه، این دگر‌گونی درونی از خود من نیست. قلب و قالب من تابع مشیت حق است. یک لحظه مرا به عالم معنا (مغز‌) و لحظه‏ای دیگر به دل‌بستگی‌های مادی (پوست) بر‌می‏‌گرداند. هرگاه به من می‏گوید: کشت باش، من سبز و خرّم می‏شوم و چون می‏گوید: زشت باش، من پژمرده و زرد می‏شوم. آن حاکمِ مقتدر جهان هستی، مرا لحظه‌ای ماه و لحظه‌ای سیاه می‏گرداند.

بنابراین مظاهر قدرت حق، ما را به هر جایی که مشیت او تعلق گیرد، می‏کشاند؛ گاه در عالم صورت و ماده و زمانی در عالم معنویت و معرفت و شناخت اسرار حق.

نظر بعضی از شارحان مثنوی در تفسیر این ابیات این است که: انسان تا وقتى که نور وجدان پاک در باطنش مى‏تابد از عیب و نقص خود آگاه مى‏گردد و در روشنایى وجدان، تاریکى درون خود را تواند دید، بد کاران بوقت شب و در خلوت دل که از آثار عوامل خارجى بدور مى‏افتند روزانه را بر خود عرضه مى‏کنند پشیمان مى‏شوند و دست در دامان توبه مى‏زنند باز چون روز مى‏رسد و محرکات محیط بر آنان دست مى‏یابد بسر کارهاى پیشین باز مى‏روند، این حالات نتیجه‏ى تلوین و رنگارنگ شدن نفس است اما کسانى که تبه روزى در عروقشان، ریشه دوانیده و وجدانشان از بن و بیخ تباه شده باشد روز و شب بر یک حال مى‏مانند و بسا که در خلوت شب طرح بد کارى مى‏ریزند و همچنین کسانى که دل و جانشان بکلى پاک است و دیو بد آموز بر نهادشان استیلا ندارد روز و شب حکم وجدان را گردن مى‏نهند و پیوسته به نیک اندیشى و خوب کارى مى‏گرایند، از جهت دیگر بسیارى از صفات زشت در انسان نهفته است و ظهور آن به محرک خارجى احتیاج دارد و تا با آن محرک مصادف نشده است اصلا محسوس نمى‏شود از قبیل خود بینى و خویش پسندى که غلیان آن وقتى مشهود مى‏گردد که صاحب آن صفت با خود پسند دیگر دوچار افتد و یا امرى بر خلاف آن، بر وى عرضه کنند مثل آن که کسى از دست فروتر، او را به اطاعت و فرمانبرى خویش دعوت کند که با حصول این شرط حس خود بینى در هیجان مى‏آید و مرد خود بین را بخلاف مصلحت و انکار حقیقت هر چند مانند آفتاب روشن باشد، بر مى‏انگیزد و بدشمنى وا مى‏دارد. مطابق گفته‏ى مولانا فرعون مصر داراى چنان حالتى و چنین صفتى بود، از اصحاب تلوین بود و بدین علت بهنگام شب از کرده پشیمان مى‏شد و توبه مى‏آغازید، خود بین بود و خویشتن بینى او از اقبال و اطاعت ناخردمندانه‏ى ابلهان نیرو مى‏گرفت بدین سبب در برابر موسى شقاوت و انکارش در جوش مى‏آمد و ده چندان و یا ده تو مى‏شد و موسى را مایه‏ى ضلالت خود مى‏پنداشت باز متوجه مى‏گشت که موسى نیز دست افزار صنع آن خالقى است که هر چه خواهد مى‏کند و کارش بى‏علت است و او همچنان که رنگهاى بیرونین را مبدل مى‏سازد و کشت زار را گاه سبز و گاهى زرد مى‏کند در درون آدمى نیز تصرف دارد و هر آنى حالتى بر دل مى‏گمارد تا زمانى در فضاى معانى و حقائق و آن چه بیرون مکان است پرواز مى‏کند و وقتى نیز در صور و اشباح و آن چه در مکان تحقق دارد سیر مى‏کند پس گاهى در عالم اطلاق بال و پر مى‏گشاید و زمانى مقید بحدود مکان است از آن رو که به ظواهر پاى بند مى‏شود. این گفت و گو را مولانا بشکل دیگر در ابیات ذیل بیان فرموده است:

         فرعون را احسان تو از نفس ثعبان مى‏خرد             گر چه بظاهر سوى او تهدید ثعبان مى‏کشى‏

         فرعون را گفته کرم بر تخت ملکت من برم            تو سر مکش تا من کشم چون تو پریشان مى‏کشى‏

         فرعون گفت این رابطه از تست و موسى واسطه         مانند موسى کش مرا کو را تو پنهان مى‏کشى‏

        گفت او اگر موسى بدى چوب اژدهایى کى شدى    ماه از کفش کى تا بدى تو سر ز رحمان مى‏کشى‏

        موسى ما ناخوانده سوى شعیبى رانده             چون عاشقى درمانده بر وى چه دندان مى‏کشى‏

          موسى ما طاغى نشد وز واسطه ننگش نبد             ده سال چوپانیش کرد چون نام چوپان مى‏کشى‏

دیوان، ب 35808 ببعد

این اشعار دلالت دارد بر اینکه مولانا قائل بایمان فرعون نبوده است بر خلاف ابن عربى.