سبب حرمان اشقیا از دوجهان، که « خَسَرَ الدُّنیا وَالآخرة»

عقاید حکماى قدیم در علّت سکون ارض،

در عنوان این قسمت « خَسَرَ الدُّنیا وَالآخرة» ( زیان می کند در دنیا وآخرت، هر دو را از دست می دهد)[1]دربارهْ کسانی که ظواهر امور در اعتقاد آنها به پروردگار اثر می گذارد وهر لحظه ممکن است مؤمن یا کافر شوند.

محیط: یعنی دریای بی کران.

قندیل: یعنی چراغدان یا شمع دان.

ریخته: به قالب زده، مفرغ بمعنى وصفى.

چون ز مغناطیس قبه ریخته: مثل اینکه از مغناطیس کره‏اى درست کرده و آهنى در مرکز آن آویخته و در همانجا مانده است.       

عاصفات: بادهاى تند و سخت.

 ( 2494) حکما معتقد شده‏اند که آسمان مثل تخم مرغ و زمین چون زرده آن است.( 2495) کسى سؤال کرد که این کره خاک چگونه در محیط آسمان ایستاده.( 2496) و مثل قندیلى معلق مانده نه بالا مى‏رود و نه پائین‏. ( 2497) حکیم جواب داد بر اثر جاذبه آسمان که از شش جهت او را جذب کرده در هوا مانده است.( 2498) مثل اینکه از مغناطیس کره‏اى درست کرده و آهنى در مرکز آن آویخته و در همانجا مانده است.( 2499) حکیم دیگرى گفت آسمان که عنصر بسیط و صاف است چگونه ممکن است زمین مرکب و تیره را بطرف خود جذب کند.( 2500) نه جذب نمى‏کند بلکه از شش جهت زمین را دفع مى‏کند و از اثر این دفع زمین در میانه باقى مانده‏.

در این ابیات مولانا می گوید: حکما معتقداتشان برپایهْ دلایل ونشانه هایی است که در این جهان می بینند،واز میان اعتقادات حکما بع این نکته اشاره می کند که: حکماى پیشین، معتقد بودند که زمین در وسط آسمانهاى نه‏گانه قرار دارد و مرکز حجم آن، بر مرکز عالم منطبق است، زمین را ساکن و بى‏حرکت فرض مى‏کردند و براى سکون ارض بدو نظر مختلف گرویده بودند، بعضى مى‏گفتند که افلاک زمین را بنحو مساوى از همه سو بخود مى‏کشند و جذبش مى‏کنند و چون نیروى جاذبه از همه سو برابر است، زمین در وسط قرار گرفته و ساکن مانده است، دسته‏اى دلیل آن را دفع افلاک بنحو متساوى مى‏پنداشتند، اولى را مثال مى‏زدند و به بت آهنین که در خانه‏اى از مغناطیس نهاده بودند و آن بت، بسبب تساوى جذب از شش جهت در هوا معلق و آونگ بود، دومین را تشبیه مى‏کردند به کفى خاک که در شیشه‏اى ریزند و آن شیشه را بسرعت تمام بر قطب خود در چرخ آورند که در این حالت آن کف خاک بعلت دفع و طرد مساوى، در وسط شیشه قرار مى‏گیرد این تمثیل را ابن سینا نیزدر شفا ودیگر مصنّفاتش مى‏آورد.[2]