بى‏نصیبى منکران اولیا از فوائد دنیوى و اخروى،

اهل کمال: یعنی مردان راه حق، اولیای الهی.

ضلال: یعنی گمراهی.           

بی رهان: یعنی آنها که راهی به حقیقت ندارند، منکران.

سرکشی: یعنی اگرتو از مردان حق پیروی نکنی ویا به آنها حرمت نگذاری، بدان که: از درون آنها این بیزاری سرچشمه می گیرد.

( 2501) این مثالى بود براى اینکه بگوئیم فرعون‏ها جانشان براى آن در گمراهى و ضلالت مانده که خاطر اهل کمال و مردان خدایى آنان را دفع مى‏کند و نمى‏پذیرد.( 2502) هر دو جهان آنها را دفع مى‏کنند و از اثر آن از هر دو جهان محروم مانده‏اند.( 2503) از بندگان خداوند ذو الجلال از آن جهت سرکش هستى که از وجود تو متنفرند.

مطرح کردن عقیدهْ حکما در بارهْ معلق بودن زمین در فضا، وعلت این معلق بودن که جذب از شش جهت یا دفع از شش جهت است، به مولانا فرصت داده است تا وضع گمراهان ومنکران حق را بدآن تشبیه کند، او می گوید: کسانی چون فرعون درگمراهی خود معلق می مانند زیرا مردان حق از همه سو آنها را طرد می کنند.نتیجه سخن مولانا این می شود که : گمراهى سرکشان نیز مسبب از دفع باطن مردان خداست که آنها از باب عدم جنسیت و قابلیت اینان را از خود مى‏رانند و هدایت نمى‏کنند سپس مى‏گوید که این سرکشان از فوائد دنیوى دین مثل غنیمت و فتوح و استفاده از وحدت جامعه دین و هم از منافع اخروى آن، مانند رحمت حق و بهشت محروم هستند زیرا مردود هر دو جهان‏اند، این مضمون همانگونه که در عنوان این قسمت گذشت برگرفته است از آیه‏ى شریفه: خَسِرَ اَلدُّنْیا وَ اَلْآخِرَةَ ذلِکَ هُوَ اَلْخُسْرانُ اَلْمُبِینُ (منافق دنیا و آخرت را از دست مى‏دهد، آنک زیانگارى آشکار.)

قدرت پیران بر تبدیل باطن،

کهربا: کنایه از نیروی معنوی مردان حق است که بر خاطر و اندیشه سالکان تسلط دارند. آنها می‌توانند احوال درونی سالک را دگرگون کنند و وجود مادی سالکان را به راه عشق الهی بکشانند، و یا به عکس، حالت تسلیم و اطاعت را در سالکان، به طغیان و سرکشی بدل کنند.

کاه هستی تورا: یعنی وجود مادی ناچیز.

طغیان: یعنی سرکشی، فرار از حق وحقیقت.

مرتبه انسان به دست اولیاء: یعنی ما در دست اولیای حق مانند حیوانی هستیم که اسیر دست امسان است وبه انسان نیاز دارد.

سُغبه: در عربی یعنی نیاز مند خوراک وگرسنه، اما در اشعار پارسی به معنی شیفته ومشتاق به کار رفته است.

 ( 2504) آنها داراى کهربا هستند وقتى آن قوه را آشکار مى‏کنند کاه هستى تو را بسوى خود مى‏کشند و مشتاقانه بطرف آنها مى‏روى.( 2505) ولى وقتى کهربا را پنهان کنند تسلیم و تمایل تو را بطغیان و بى‏میلى تبدیل مى‏کنند. ( 2506) در مرتبه حیوانى هر چه و هر کس هست اسیر و فریفته‏ى انسانى است.( 2507) مرتبه انسانیت بدست اولیا است و آن که فریفته و اسیر او است در مرتبه حیوانى است‏.

مولانا با تشبیه کردن جذب را به نیروى کهربا مى‏خواهد بگوید: اولیا و مردان خدا قدرتى مانند خدا دارند و مى‏توانند احوال دل را بدل کنند و فعلیات نفس را تغییر دهند این نیرو را «جذب و کشش باطن» مى‏گویند، بواسطه‏ى این نیروى آسمانى است که آنها مستعدان را بخود جذب مى‏کنند و مردم سیاه اندرون را از خود مى‏رانند یا یکى را که جذب کرده‏اند بسبب ترک ادب، مهجور و محجوب مى‏سازند،

در ادامهْ ابیات منظور مولانا این است که:فرمانروایى انسان بر سایر موجودات نتیجه عقل و تدبیر است، همچنین مردمى که خردمند تر و به تدبیر افزون تراند بر مردم کم خرد و سست راى تسلط دارند و به نسبت قوت عقل و تدبیر بر گروهى کمتر یا بیشتر فرمان مى‏دهند و گروهى هستند که قرنها بر دل و راى چندین قوم و امت، اثر مى‏گذارند و در تبعیت خود نگاه مى‏دارند مانند انبیا علیهم السلام که بمدد عقل و تایید الهى میلیونها مردم را در قرون و ادوار متمادى به نظامات و اصول و فروع دینى منتظم ساخته‏اند و یا ارسطو و ابن سینا که سالیان دراز دانش پژوهان جهان از آراء ایشان پیروى کرده‏اند و بر خلاف آنها جرات فکر و تامل نیافته‏اند و کسى را که مخالف آنان فکرى عرضه مى‏کرد به دیوانگى و سفه منسوب مى‏داشتند، این نیز نتیجه‏ى هوشیارى و خردمندى و روشن رایى است، این حکم نسبت به اقوامى که خرد بیشتر و پرورش بهتر دارند نیز جارى و سارى است تا بمدد این قدرت باطنى اقوام و امم دیگر را زیر سلطه و فرمان خود مى‏کشند و بدان سو مى‏برند که خود مى‏خواهند، تفاوت مردم عادى به نسبت با اولیاى حق و خردمندان جهان اگر بیش از تفاوت انسان طبیعى و حیوانات نباشد، کمتر هم نیست پس پیروى مردم معمولى از بزرگان عالم که اولیا هستند، بعقیده مولانا از امور طبیعى و جزو سنن و قوانین الهى است.