سرّ تعلّق حق با جان انبیا،

بی خبر کازار این، آزار اوست: اشاره به این حدیث است که می‌فرماید: «انّ الله تعالی قال: من عادی ولیا فقد آذیته بالحرب؛ هر که یکی از اولیای مرا بیازارد و با او دشمنی کند، من به او اعلان جنگ می‌دهم».[1]   

خُم: در اینجا یعنی روح مرد صالح.

آب جو: روح مطلق وحضرت حق است.

ناقهْ جسم ولی: یعنی ظاهر او.

( 2531) بى‏خبرند که آزار این جسم آزار حق است و آب این خم متصل بجوى الهى است‏. 

مولانا می گوید: پیوستگی صالحان با حق«وصل» برای آن است که منکران وکافران تنِ صالح را بیازارند وکیفر ببینند، ونیز برای آن است که این صالحان به اتکاء پیوند با حق پناه جهانیان باشند. آویزش جسم اولیای حق به حق، برای این است که اجسام آنان ـ‌که ظرف تراوشات انوار الهی است‌ـ پناهگاه عالمین باشد. اگر می‌خواهی با روح واصلان به حق، دوستی داشته باشی، باید از اوامر آنان که در ظاهر از جسم آنها صادر می‌شود، اطاعت کنی. نااهلان نمی‌دانند که آزردن اولیاء خدا، آزردن حق است، زیرا آب این خُم به جویبار الهی متصل است و اولیای حق نور خود را از منبع انوار الهی می‌گیرند.

منظور مولانا در این ابیات این است که:تن باقتضاى میل طبیعى بسوى مواد ارضى مى‏گراید، گرسنه مى‏شود و غذا مى‏خورد، غذا از اجزاى زمین بدست مى‏آید ولى جان تشنه‏ى حقائق و مشتاق عالم غیب است و بدان جهان پیوستگى دارد بدین معنى روح در وصل مى‏زید و تن در فاقه و نیاز مى‏گذراند، توضیح آن را از مولانا بشنوید:

          میل تن در سبزه و آب روان                 ز آن بود که اصل او آمد از آن‏

          میل جان اندر حیات و در حى است             ز آنک جان لامکان اصل ویست‏

          میل جان در حکمتست و در علوم             میل تن در راغ و باغ و در کروم‏

          میل جان اندر ترقى و شرف                 میل تن در کسب و اسباب علف‏

مثنوى د 3، ب 4436 ببعد

جان مجرد است و نقص و نیاز و در نتیجه، آفت بدان راه ندارد، تن بعقیده‏ى قدما مرکب از عناصر و مواد زمینى است و بناچار معروض تغییر و تبدیل است و از این رو در کم و کاست مى‏افتد و آسیبهاى گوناگون بر آن، عارض مى‏شود، گذشته از آن که جان مرد کامل و یا متصف به صلاح و شایستگى قرب خدا، از هر تعلقى آزاد است، بر دامن کبریاى چنین جانى گرد غم و اندوه نمى‏نشیند و تاثر بدو دست نمى‏یازد، مخالفان و منکران در غلط مى‏افتند و گمان مى‏برند که بزخم زبان و ضربت شمشیر مى‏توانند مرد حق را از دعوت باز دارند و یا چراغ وجودش را خاموش کنند بى‏خبر که نیروى ولى خدا از غیب مى‏جوشد و عشق لا ابالى از ملامت نمى‏ترسد و از تهدید نمى‏هراسد، ادعا و تحدى بنبوت بدون چنین نیرو و اطمینان خاطرى هرگز صورت نمى‏بندد و از درون سر نمى‏زند، انگار که جسم ولى را نابود کنند و آویزش جان وى را با این تن خاکى بگسلند نه آخر روح دعوت وى پایدار است و هر دم شعله‏ى شوقى در جان مستعدى بر مى‏افروزد پس روح ولى هرگز آفت نمى‏بیند و آزرده نمى‏شود. آن گاه مولانا راز تعلق حق را با جسم انبیا و اولیا بیان مى‏کند بدین گونه که حکمت آن آویزش، ظهور استعدادهاى گوناگون است، کسى با خدا جنگ و پیکار ندارد زیرا آن جا که اوست تضاد منافع و تزاحم اشخاص متصور نیست، هیچ کس با خدا رقابت نمى‏کند ولى همین که حقیقت در صورت بشرى ظهور کرد، رقابت و هم چشمى و کینه و حسد در کار مى‏آید و ستیزه و خلاف شعله مى‏زند بدین معنى ظهور انبیا و تجلى اولیا، محک نقد و قلب است و خدا خلق را بدین تعلق و ظهور در معرض آزمایش قرار مى‏دهد. این راز را مولانا در ابیات ذیل واضح تر بیان مى‏فرماید:

          انبیا را واسطه ز آن کرد حق             تا پدید آید حسدها در قلق‏

          ز آنک کس را از خدا عارى نبود             حاسد حق هیچ دیارى نبود

          آن کسى کش مثل خود پنداشتى             ز آن سبب با او حسد برداشتى‏

مثنوى ج 2، ب 811 ببعد

---

[1] - احادیث مثنوى، ص 18.