در معنیِ آن که:« مَرَجَ البَحرَینِ یَلتَقیانِ بَینَهُما بَزَخ ٌلایَبغِیانِ»

جدایى و یگانگى نوع انسان از اختلافات معنوى مایه مى‏گیرد و سبب آن،اختلاف شکل و صورت نیست،

اهل نار و اهل نور

آیه یی که در عنوان این قسمت آمده، در سورهْ الرّحمن است که در آنها سخن از دوگونه دریای شور وشیرین وآمیختگی آنهاست واین که اگر چه به ظاهر آب شور وشیرین هر دو صاف وروشن اند اما باهم یکی نیستند.[1]

اهل نار و خلد:یعنی اهل جهنم و بهشت.

هم دکان: دو تن یا بیشتر که در یک دکان سکنى گزینند، هم منزل.

برزخ لا یبغیان:یعنی میان آنها از نظر روحی ومعنوی فاصله یی است که هر گز به یکدیگر نمی آمیزند

 اختلاط: بهم آمیختن، آمیزش.

رباط: کاروان سرایى که براى اقامت موقت مسافران بر سر راهها و منازل میان شهرها سازند، میان دو رباط، عادتا یک منزل راه فاصله است.

عِقد: یعنی گردن بند.

شبه: سنگى است سیاه و براق و سست و قابل اشتعال که عامه (شبق) مى‏گویند، نوعى از مروارید پست و کم قیمت، خر مهره.

 ( 2582) اهل جهنم و بهشت بصورت در جنب یکدیگرند ولى در میان آنها فاصله بى‏پایانیست که بیک دیگر مخلوط نمى‏شوند. ( 2583) اهل جهنم و بهشت و اهل ظلمت و نور با هم آمیخته‏اند ولى در میانشان کوه قاف فاصله است.( 2584) مثل اینکه در معدن زر و خاک با هم مخلوطند ولى در میان ماده آنها فاصله زیادى موجود است.( 2585) هم چنان که در و شبه در یک جا و با هم هستند.( 2586) دریائیرا مى‏بینیم که نیمى از آن طعمش چون شکر شیرین و رنگ آبش چون ماه روشن است‏.

دراین ابیات مولانا از انسانها سخن می گوید: اهل نار واهل خلد دراین جهان هم خانه اند اما درحقیقت میان آنها از نظر روحی ومعنوی فاصله یی است که هر گز به یکدیگر نمی آمیزند واین فاصله مانند کوه قاف عظیم است.زر وخاک در معدن باهم اند اما ارزش آنها باهم آن قدر فرق دارد که گویی صدها بیابان ومنزلگاه فاصله دارند .دُرّ وشَبَه( سنگ زینتی سیاه وکم بها) باهم در یک گردن بند به کار می روند، اما ارزش آنها یکی نیست.وخلاصه مولانا وجود انسانهارا به دریایی تشبیه می کند که یک نیمهْ آن شیرین ونیمهْ دیگرش تلخ است.

قار: ماده‏ى سیاه نفتى که در معالجه‏ى جرب شتران بکار مى‏برده‏اند، قیر،

مُظلم همچو قار: یعنی سیاه چون قیر

اوج: طرف بالاى هر چیز، بلندى.

جسم تنگ: جسم از حیث کمیت و کیفیت محدود است بدین لحاظ آن را (تنگ) مى‏خواند.

اندر خوردن: موافق و مناسب بودن، شایسته بودن.

رشد: یعنی هدایت پذیری وقابلیت تربیت

 ( 2587) دریائیرا مى‏بینیم که نیمى از آن طعمش چون شکر شیرین و رنگ آبش چون ماه روشن است‏.

( 2587) و نیم دیگر طعمش چون زهر مار تلخ و رنگش چون قیر تیره و تار است.( 2588) این دو گروه اهل ظلمت و نور هر دو چون موجهاى دریا بهم مى‏خورند و بهم مى‏زنند.( 2589) این بهم زدنها در ظاهر و در نظر اشخاص تنگ چشم اختلاط جانها است که در صلح و جنگ بهم مى‏پیوندند.( 2590) از طرفى امواج صلح بحرکت آمده کینه‏ها از دلها بیرون مى‏ریزند. ( 2591) و از طرف دیگر موجهاى جنگ بجنبش افتاده مهر و صفا را زیر و زبر مى‏کنند.( 2592) مهر و محبت تلخها را بطرف شیرین مى‏کشاند براى اینکه مهر و محبت ذاتاً رستگارى است.( 2593) از طرفى هم قهر و غضب شیرینى را بسوى تلخى مى‏برد ولى تلخ و شیرین کجا با هم سازش دارند.

مولانا آمیختگی نیک وبد را در دریای وجود آدمی بیشتر می شکافد: نیکی وبدی، کفر وایمان در درون هر فرد مانند موج های دریا برهم می غلطند. وبدون شک هر انسانى مرکب از عوامل نیکى و بدى است ولى ظهور آنها بستگى دارد بمحرکى مناسب، از این رو مى‏توان گفت که هر فردى در حد خود جهانى است که همه چیز دارد و یک چیز و یک شخص نیست.

          جهان انسان شود انسان جهانى             ازین پاکیزه تر نبود بیانى‏

مولانا از تباین دو حالت صلح و جنگ و یا گرایش فرد، بسازش و پیکار بر اختلاف احوال و فعلیات درون استدلال مى‏کند، این دو حالت، همواره بر دل و جان آدمى عارض مى‏شوند، آنها را به موج دریا تشبیه مى‏کند زیرا موج آبى است که بسبب جریان هوا یا محرکى دیگر در آب نقش مى‏بندد جنگ و صلح نیز مانند موج دریاست که اسباب مهر و قهر آنها را بر مى‏خیزاند و هم بر سیرت و سان امواج از قلب و نفس بر مى‏خیزد و شدت وضعف آن بستگى بشدت و ضعف اسباب قهر و مهر دارد و موج به وجود آمده چندان نمى‏پاید بدان جهت که قلب پیوسته در حال دگرگونى و انقلاب است، حالات درونى، نفس را در صور گوناگون جلوه مى‏دهد ولى جز نفس نیست، موج دریا همچنین صورتى است از آب، مختلف در مقدار، از کوچک وبزرگ و بلندى و پستى اما آن هم در حقیقت آبى است که در صورت موج پدید مى‏آید.

          موج دریا جدا ز دریا نیست             موج دریاستیم و دریاییم‏

مى‏توانید این ابیات را توضیح دیگر از اختلاف جامعه‏ى انسانى و نه فرد انسان، فرض کنید لیکن چنان که خواهیم دید، این نظر را ابیات بعد تایید نمى‏کند.