انتقاد از مدّعیان وصول

عشق زمینی می‌تواند راه مشاهده جمال حق باشد

گر توهّم می‌کند او عشق ذات: این مدعیان، عاشق بخشش (نوال) حق‌اند، نه شیفته جمال حق.

وهم: مدرک معانى جزئى است و مخلوق خداست و آن چه بوهم در مى‏گذرد آفریده‏ى انسان است پس این مدعیان که اوهام خود را مى‏پرستند چگونه مى‏توانند عاشق ذات لم یزل و لا یزال باشند.

ذات نبود و هم اسماء و صفات: یعنی در‌باره پروردگار و اسما و صفات حق، پیش خود توهّم می‌کنند و وهم خود را می‌پرستند.

لم یولد: برگرفته است از آیه‏ى شریفه: لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ (خدا هرگز فرزند نیاورد و هم از کس نزاد.)[1] بگفته‏ى مفسران، این آیه دلیل است بر آن که حق تعالى از احکام جسم که یکى از آنها داشتن فرزند است پاک و منزه است و فنا پذیر نیست و از احکام حدوث نیز مبراست و بصفت قدم متصف است و بدین سبب از دیگرى نزاده است.

صوفیان مى‏گویند «لَمْ یَلِدْ» دلیل است بر ازلیت او، «لَمْ یُولَدْ» نشان ابدیت اوست و او برتر از آنست که وهمها و عقلها و علمها وى را ادراک تواند کرد و همچنین چگونگى اتصاف او به اوصاف کمال در حد عقل و فهم نیست.[2]

ذوالمنن: از اوصاف بار تعالی است یعنی دارند? لطف ها ومهربانی ها.

افهام کهن: یعنی فهم های متحجر وپوسیده.

( 2769) اگر او عشق ذات خداوندى توهم مى‏کند وهم او و توهمى که براى اسماء و صفات خدا نموده بذات تعلق نمى‏گیرد.( 2770) و هم مخلوق بوده و مولود قوه واهمه است خداوند لم یلد و لم یولد بوده و ممکن نیست که ذات او مولود واهمه کسبى باشد.( 2771) آن که عاشق خیال و توهم خویش است کى مى‏توان او را عاشق خداى ذو المنن نامید. ( 2772) عاشق آن وهم هم اگر راستگو باشد ممکن است عشق مجازیش بعشق حقیقى راهنما گردد.( 2773) بیان این مطلب شرح بیشترى لازم دارد ولى از فهم‏هاى کهنه و پوسیده مى‏ترسم.

مولانا می‌گوید: این مدعیان، عاشق بخشش (نوال) حق‌اند، نه شیفته جمال حق. در‌باره پروردگار و اسما و صفات حق، پیش خود توهّم می‌کنند و وهم خود را می‌پرستند.این وهم‌ها، مخلوق حق و ساخته ذهن انسان‌هاست و چون مخلوقند پس خدا نیستند، زیرا پروردگار «لَمْ یَلِدْ ولَمْ یُولَد»است و از چیزی پدید نیامده است. آنان که مدعی عشق به پروردگارند، به تصویر ذهنی و وهم خود عشق می‌ورزند، پس نمی‌توانند عاشق پروردگار لطف‌ها و مهربانی‌ها باشند. در ادامه مولانا خطاب به سالکانی که در راه‌اند و معرفت بلند عرفانی ندارند و فقط تصوراتی در ذهن و اندیشه خود نسبت به خدا دارند، می‌گویند اگر صادق باشند و برای فریب مردم حرف نزنند و تصور عشق به خدا داشته باشند، این عشق مجازی می‌تواند راه مشاهده جمال حق را بر آنان بگشاید؛ این عشق پلی است برای رسیدن به حقیقت.