مَثَل ِعرب: « اذا زَنَیتَ فَازنِ باحرّةِ وَاذا سَرَقتَ فاسرِقِ الدُّرَّةَ»

(2818) بنده سوى خواجه شد او ماند زار             

(2819) او بمانده دور از مطلوب خویش             

فَازنِ بِالحُرَّة : اشاره است به مثل: إذا زنیت فازن بحره و إذا سرقت فاسرق درة (اگر پلید کارى مى‏کنى با آزاد زنان کن و اگر مى‏دزدى مروارید یکتا بدزد.) مفاد این مثل، اینست که بکارهاى خسیس تن مده و فى المثل اگر کارى زشت مى‏کنى در سطح عالى بکن و بچیزى کم مایه و اندک قناعت مورز همچنین عشق اگر مى‏ورزى بمعشوق باقى بورز تا از زوال و فناى معشوق رنجور نگردى.

منتقل: نقل و روایت شده.

سعى ضایع : یعنی تلاشهای بیهوده.

رنج باطل : یعنی زحمتهای بی فایده.

پاى ریش: یعنی دوندگی که نتیجه یی جز پای مجروح نداشت.

   ( 2817) مثل معروفى است که اگر زنا مى‏کنى با زن آزاد و خوش صورت بکن و اگر دزدى مى‏کنى جواهر بدزد.( 2818) بنده نزد آقاى خود رفت و عاشقش بى‏چاره ماند و بوى گل بگل منتقل شد و عاشقش خار گردید.) مثل آن ابلهى که شعاع آفتاب را در دیوار دیده بسوى وى رفت.() و بخیال آن که نور از دیوار است عاشق او گردید و بى‏خبر بود که این روشنى متعلق بخورشید است.() وقتى اشعه آفتاب به اصل خود پیوست دیوار سیاه و تیره در مقابل خود دید.( 2819) خود را دور از مطلوب خود مشاهده کرده هر کارى در راه او کرده بود بى‏مورد و زحمتش بى‏فایده شده و از دوندگى خود نتیجه‏اى جز پاى مجروح نبرد.

(2820) همچو صیادى که گیرد سایه‏اى             

(2821) سایه‏ى مرغى گرفته مرد سخت             

(2822) کاین مدمغ بر که مى‏خندد عجب             

(2823)ور تو گویى جزو پیوسته‏ى کل است             

(2824) جز ز یک رو نیست پیوسته به کل             

(2825) چون رسولان از پى پیوستن‏اند             

(2826) این سخن پایان ندارد اى غلام             

صیادسایه: کسی که می خواهد سایهْ مرغ را بگیرد ونمی بیند که مرغ بالای سرش در پرواز است.

مدمغ: کسى که مغزش آسیب دیده باشد، احمق. لفظى است عامیانه.

ور تو گویى جزو پیوسته‏ى کل است : این سخن ردّی است برگروهی از صوفیه که اشتغال به زیبایی ها رانیز عشق به خدا می دانند زیرا که هرحسنی مظهری از جمال حق است. اما مولانا می گوید: افراد کائنات واجزاء هستی فقط از یک رو به کل پیوسته اند وآن رابطهْ خالق ومخلوق وپیوند کلّ وجزو است.

ور نه خود باطل بدى بعث رسل: یعنی این برای رسیدن به حقیقت کافی نیست واگر کافی بود برگزیدن پیامبران ضرورت نداشت.پیامبران واسطه های پیوند حق با بندگان اند وهمهْ آنها یک وظیفه دارند ودرحکم یک تن اند. پیوستن به حق برای بنده یی امکان دارد که با هدایت ادیان راه خدا را بیابد وسنت پیامبران را فرونگذارد.

 ( 2820) مثل صیادى که سایه را شکار کند البته سایه کى ممکن است حقیقت داشته باشد.( 2821) او سایه مرغ را گرفته و مرغ بر بالاى درخت متحیر است.( 2822) مى‏گوید این احمق بچه کس مى‏خندد بکار باطل و وسیله و سبب پوسیده‏اى که تو بدست گرفته‏اى. ( 2823) اگر مى‏گویى جزء بکل پیوسته پس عشق بجزء عشق بکل است پس خار بخور که خار هم بگل پیوسته.( 2824) جزئى که فقط یک رو دارد و آن هم متوجه این عالم است او بکل پیوسته نیست و گر نه مبعوث شدن انبیا بى‏مورد بود.( 2825) چون انبیا و فرستادگان خدا براى پیوستن بحق آمده‏اند لهذا آنها هستند که از یک طرف بحق پیوسته و از یک طرف روى بخلق دارند میانه آنها و حق جدایى نیست.