فکر عاشق بى‏نهایت است،

صوفى به گذشته و آینده مشغول نمى‏شود،

زیر وزبر:بی نظم عرضه کردن. مجازا، پریشان و آشفته، بى‏نظم و ترتیب، به افراط و تفریط.

بی پا وسر:یعنی بدون آغاز وانجام، بی برنامه، بی پا وسر بودن قصه معنایش این است که: این قصهْ تمام بینی آدم است. از منهای بینهایت «ازل» تا باضافهْ بینهایت« ابد»

ازل: آن چه آغاز ندارد.

ابد: آن چه پایان نپذیرد.

ؤفک عنه من افک : برگرفته است از آیهْ شریفهْ « إِنَّکُمْ لَفِی قَوْلٍ مُخْتَلِفٍ یُؤْفَکُ عَنْهُ مَنْ أُفِکَ» (روى گردان مى‏شود از ایمان یا قرآن کسى که بحکم قضا روى گردان شده است.) [1]

( 2910) این حکایت در هم و بر هم گفته شد و چون فکر عاشقان سر و پا ندارد. ( 2911) سر ندارد براى اینکه با ازل هم آهنگ بوده و پا ندارد براى اینکه با ابد هم آغوش است.( 2912) بلکه چون آبست که هر قطره آن هم سر است و هم پا و هم بى‏سر و پا.( 2913) حاشا این حکایت نیست بلکه حالت کنونى من و تو است پس در آن دقت و تأمل کن.( 2914) هر صوفى با حشمتى نظر بگذشته ندارد.( 2915) و چون تمام همش مصروف حال است به آینده نیز متوجه نیست هم عرب ما هستیم و هم سبو و هم شاه آرى همه ما هستیم و بمضمون آیه شریفه «... یُؤْفَکُ عَنْهُ مَنْ أُفِکَ »شما گفتار مختلف نسبت بپیغمبر دارید و کسى که از روز ازل رو گردان شده از او رو گردان خواهد شد.

مولانا توجه دارد که حکایت مرد عرب و سبوی باران را بسیار تفصیل داده و معانی گوناگونی را بدان آمیخته است. لذا داستان به‌صورتی زیر و زبر و بی‌نظم عرضه شده و گوینده هم آن را بی‏پا و سر یافته است؛ یعنی آغاز و انجام این تفصیل را از دست داده است. دلیل این زیر و زبر و بی‌نظمی ‏و بی‌پا و سر بودن قصه این است: این قصهْ تمام انسان‌هاست و از منهای بی‌نهایت (ازل) تا به‌اضافهْ بی‌نهایت (ابد) تکرار شده و خواهد شد. مثل هر چیز کروی یا مدوّری، که نمی‌توان گفت آغاز و انجامش کجاست. آشکارتر بگویم: همهْ این قصه، قصه خود ماست. حالت ما مثل این مرد عرب است، صوفی به گذشته و آینده کاری ندارد، صوفی یادآور ماضی و مستقبل نمی‌شود. این قصه و اعمال ما بر حسب اردات قلبی و حالات روحانی، می‏آیند و می‏روند، به همین دلیل این همه سخنان گوناگون با این قصه همراه شد. آن‌گاه با آیهْ 9 سوره الذاریات سخن را مستند می‏کند: «هر که از این حکمِ قضا روگردان است، از ایمان رو گردانیده است.»

مولانا زیر وزبر شدن داستان وبی پا وسر ارائه نمودن قصه و آکندن آن به اسرار گوناگون عذر مى‏خواهد و آن را به فکر عاشق تشبیه مى‏کند، عاشق درباره‏ى جمال و کمال معشوق فکر مى‏کند، آن دو چشم در چشم عاشق از هیچ جهت محدود بحدى نیستند و نهایت نمى‏پذیرند، عشق از چنین اندیشه‏اى مى‏زاید زیرا عاشق نمى‏تواند جمال و کمال معشوق را متناهى و محدود فرض کند از آن جهت که فرضى است همراه با تصور نقص و فقدان بعضى از شئون جمال، فرضى که منافى عشق است پس متعلق فکر عاشق امرى است که نهایت نیم پذیرد و پا و سر و یا آغاز و انجام ندارد، فکر با متعلق خود مناسبت دارد و در حکم، تابع اوست و بنا بر این فکر عاشقان را بى‏پا و سر خوانده است. نظیر آن:

            ماجراى من و معشوق مرا پایان نیست             هر چه آغاز ندارد نپذیرد انجام‏

دیوان حافظ، ص 211

            حسن معشوق را چو نیست کران             درد عشاق را نهایت نیست‏

دیوان سنایى، ص 604

پس آن چه مولانا مى‏گوید حکایت نیست بلکه وصف الحال سالکان است. صوفى ابن الوقت است و خاطرش متوجه گذشته و نگران آینده نیست زیرا چنین اندیشه‏اى مستلزم ضایع شدن وقت موجود است.