کوته کردن گلیم: مجازا، مختصر کردن. کار را جمع وجور کن، تمامش کن.

خلش: حالت فرو بردن چیزى سر تیز مانند سوزن و خار در تن.

ساز کرد: یعنی آغاز کرد.

خیره شد دلاک: یعنی حیران و متعجّب شد.

 جهاد با نفس

درد نیش: کنایه از ریاضت ها وسختی ها یی است که سالک در راه معرفت حق باید تحمل کند ودر نتیجهْ آن از هوای نفس آسوده شود.

نفس گبر: یعنی نفس کافر وبی دین.

مر ورا فرمان برد خورشید و ابر: از این‌رو جهاد با نفس که عبارت از تهذیب اخلاق است. مکررا در قرآن مقابل با هوا و هوس آمده است، از جمله «فَلاَ تَتَّبِعُواْ الْهَوَى أَن تَعْدِلُواْ »: از هوای نفس، پیروی نکنید، مباد که از راه عدل کژ روید.

عرفا، جهاد با نفس و ریاضت را یکی از مهم‌ترین شرائط سلوک دانسته‌اند و در اهمیت آن گفته‌اند: نهاد آدمی آنگه پاک شود که در دریای مجاهدت افتد، کسی که دربِ مجاهدت را بر خود بسته دارد، لشکر هوا، وی را به غارت بَرَد و بر وی غالب شود.

رهیدند از وجود: یعنی از هستی مادی وعلائق این جهانی آسوده شدند.

منتجم: نادیر پاى و گذران، داراى طلوع و غروب منظم، از (نجم) بمعنى وقت مقرر.

تَزاوَرُ عَنْ کَهْفِهِمْ:اشاره است به آیه‏ى شریفه: وَ تَرَى اَلشَّمْسَ إِذا طَلَعَتْ تَزاوَرُ عَنْ کَهْفِهِمْ ذاتَ اَلْیَمِینِ وَ إِذا غَرَبَتْ تَقْرِضُهُمْ ذاتَ اَلشِّمالِ  (و بینى آفتاب را چون بر آید که در گردد از سر غار ایشان بسوى دست راست و چون فرو شود و ابرد از ایشان و در گردد بسوى چپ.)[1]

 مولانا ازقصهْ کبودی زدن قزوینی ونالهْ او از درد سوزن دلاک، سخن را به یک نتیجهْ معنوی می کشاند. او می‌گوید‌: سالک که خواهان همراهی با مردان حق و اولیاء الله است و می‌خواهد به مدارج عالی و والای اخلاقی نائل شود، باید بر رنج ریاضت صابر باشد تا از حرمان نفس اماره بیرون آید، چرا که:

 «بقدر الکد تُکتسب المعالی و من طلب العُلی سهر اللیالی؛ هرکس به اندازه رنجی که می‌برد، کمالات والای معنوی به دست می‌آورد و هر کس خواهان بلند مرتبگی است باید رنج سحر‌خیزی را بر خود هموار سازد».

 ای برادر! بر درد نیش ریاضت و عبادت، صبر کن تا از نیش و گزند نفس کافرت رهایی یابی. مولانا می‌گوید‌: کسی که دل خود را بتواند از معرفت و عشق الهی روشن کند، عوامل طبیعی نمی‌تواند به او آسیب برساند، چنان‌که سالیانی دراز بدن اصحاب کهف نسوخت و نپوسید. مطابق نصّ قرآن کریم در مدّت سیصد و چند سال خواب اصحاب کهف، خورشید پس از طلوع چنان می‌تابید که پرتو مستقیم آن بر بدن‌های این خفتگان نمی‌رسید .

جهاد با نفس که در فرمایش حضرت نبوی به جهاد اکبر تعبیر شده، مهم‌ترین شرط سلوک است. زیرا نفس انسان خاصیت تلوّن دارد؛ یعنی به رنگ‌های مختلف در می‌آید. ممکن است کسی را با لباس پُست و مقام گمراه کند و دیگری را با غرور بر طاعت و عبادت و یکی را با علم و دیگری را با شهوت ...