حکمت ابتلاء وآزمایش الهی

فاش: آشکار.

تبسّم: لبخند.

تبسّم‏هاى شیر: لب گشودن و دندان نشان دادن. اسدى گوید[1]:

            نباید شد از خنده شه دلیر             نه خنده است دندان نمودن ز شیر

ایمن: بى‏بیم، نانگران.

برتبسّم‌های شیر، ایمن مباش: منظور سخن مولانا این است که بیشتر آدمیان چون دنیا بر آنان لبخند زند مغرور مى‏گردند، البته باید دانست که این‌گونه تبسم‌های الهی در قرآن به عنوان استدراج گفته شده است. در قرآن چنین آمده است: «کَلاَّ إِنَّ اَلْإِنْسانَ لَیَطْغى‏ أَنْ رَآهُ اِسْتَغْنى‏»[2] و آن را خیر خود مى‏دانند، درحالى که آن فراوانى نعمت چه بسااستدراجى است که قرآن می فرماید: «وَالَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُم مِّنْ حَیْثُ لاَ یَعْلَمُونَ. وَأُمْلِی لَهُمْ إِنَّ کَیْدِی مَتِینٌ»[3] آنان‌که به تکذیب آیات ما می‌پردازند به استدراج گرفتارشان سازیم به‌گونه‏ای که خود ندانند.و به آنها مهلت مى‏دهم (تا مجازاتشان دردناکتر باشد)؛ زیرا طرح و نقشه من، قوى (و حساب شده) است. (و هیچ کس را قدرت فرار از آن نیست.) و«فَلَمَّا نَسُوا ما ذُکِّرُوا بِهِ فَتَحْنا عَلَیْهِمْ أَبْوابَ کُلِّ شَیْ‏ءٍ حَتَّى إِذا فَرِحُوا بِما أُوتُوا أَخَذْناهُمْ بَغْتَةً فَإِذا هُمْ مُبْلِسُونَ- » پس چون فراموش کردند آن را که بدان پند داده شدند، گشودیم بر آنان درهاى هر چیز را تا چون شاد شدند بدان چه به آنان داده شد. گرفتیم آنان را ناگهان حالى که سر افکنده بودند»[4]. یا خود را تندرست مى‏بینند و آن تندرستى و نیرو آنان را به مستى و غرور مى‏کشاند و چنین مردم اگر آگاه باشند دانند که فقر و رنجورى براى آنان بهتر از توانگرى و تندرستى است که: «وَ لَوْ بَسَطَ اَللَّهُ اَلرِّزْقَ لِعِبادِهِ لَبَغَوْا فِی اَلْأَرْضِ...» اگر فراخ گرداند خدا روزى را براى بندگانش هر آینه سرکشى مى‏کنند در زمین...»[5]

خَلَق: دریده ومندرس ،کهنه و نیز به معنى خوار وپریشان مى‏توان گرفت.

سند: معتمد، مورد اعتماد.

ای سند:یعنی ای کسی که مود اعتماد ومحل استناد هستی.

دام بر کردن: بر چیدن دام. و در این جا مقصود به دام افکندن است.

  ( 3051) بطورى دنیا را از ننگ آنها پاک کنم که داستان آنها در جهان آینده بیادگار بماند. ( 3052) شیر با این خیالات بروى آنها مى‏خندید آرى از تبسم شیر نباید ایمن بود. ( 3053) مال دنیا همانا تبسمهاى حق است که ما را مست و مغرور نموده.( 3054) پس فقر و رنجورى بهتر است چون آن تبسم بوسیله اینها دام خود را بر مى‏چیند.

مولانا صراحتاً می گوید: باید جهان را از لوث وجود شما ننگان پاک نمود، تا این داستان برای جهانیان موجب عبرت شود. مال و سرمایهْ این جهانی، تبسم و لبخند حق است، که ما را مست و مغرور و مندرس از معنویت و دور از خدا می‏کند. این تبسم حق همانند تبسم شیر، هنگام حمله و دریدن است. مولانا می‏گوید: پس ای انسانی که به سخن من اعتماد داری، بدان که ترش‌رویی دنیا و فقر و تهی‌دستی برای تو بهتر است، زیرا آن لبخند (خوشی‌های دنیا) سرانجام، صید خود را شکار می‏سازد و به هلاکت می‏رساند و این امر به‌تدریج و آرام آرام صورت می‏پذیرد. آن چنان به خوشی‌ها و لذایذ دنیا شیفته و فریفته می‏گردی که خود از سرِ بدمستی نخواهی فهمید.