چنان که در داستان پیش دیدیم، روباه با عبرت گرفتن از پایان کار گرگ، خود را برابر شیر نادیده گرفت و از کیفر او بر کنار ماند. مولانا در این داستان مى‏افزاید آن ادراک را از برکت فناى خود در شیر یافت. نایبان حق چون خود را در حق فنا مى‏کنند به بقاى او باقى مى‏مانند و مرتبت آنان بدان جا مى‏رسد که از جانب حق مأمور راهنمایى بى‏خبران مى‏شوند. اما آنان که ظاهر این نایبان را چون خود مى‏بینند به انکار آنان بر مى‏خیزند. فرعون مى‏گفت «چرا موسى و هارون را دستبندهاى زر نیست»[1]. و مشرکان مکه مى‏گفتند: «ما لِهذَا اَلرَّسُولِ یَأْکُلُ اَلطَّعامَ وَ یَمْشِی فِی اَلْأَسْواقِ » (فرقان، 7). پیمبر را مى‏دیدند چون آنان راه مى‏رود و طعام مى‏خورد، اما قدرت دیدن نیروى الهى او را نداشتند که: «... وَ تَراهُمْ یَنْظُرُونَ إِلَیْکَ وَ هُمْ لا یُبْصِرُونَ» [2]

حضرت نوح به مخاطبین خود مى‏گوید، گیرم که شما به ظاهر مرا چون خود مى‏پندارید، اما آن چه درون من است «اوست» و تن من تنها روى پوش قدرت اوست. درست است که تن من چون تن شماست، آیا نشانه‏هاى خدایى را که همراه دارم نمى‏بینید.

چنان که مى‏دانیم طوفان به نفرین نوح بر جهان مسلّط شد. نوح چون مردم را به پرستش خدا خواند، قوم وى او را به ریشخند گرفتند، و دعوت او را نپذیرفتند. نوح آنان را مى‏گفت: « عبادت خدا پیشه سازید»[3] و آنان مى‏گفتند: « جدال خود را با ما افزون کردى، اگر راست مى‏گویى عذابى که ما را بدان بیم مى‏دهى براى ما بیاور»[4]. و نوح بر آنان نفرین کرد و گفت: « پروردگارا بر روى زمین از کافران تنى مگذار» [5]. و خدا نفرین او را پذیرفت و از منکران نوح انتقام گرفت و طوفان پدید آمد و خرمن هستى کافران را سوخت.

حضرت نوح نمونه‌‌ای است از همه واصلان به حق و مردان کامل. ویژ‌گی این مردان حق این است که از علایق مادی گسسته و به بقای حق زندگی یافته‌اند. مولانا می‌گوید: ترک هستی و خودی، انسان را به حق پیوند می‌دهد، به‌گونه‌ای که حواس او نیز حواس الهی می‌شود؛ یعنی به حق می‌شنود و به حق می‌بیند. از زبان حضرت نوح می‌شنویم که مرد حق هرچه بگوید، سخن حق است و منکر سخن حق، کافر است. ای کسی که در بند علایق این جهانی هستی و فقط صورت ظاهر را می‌بینی! ظاهر اولیای الهی را دیده‌ای و بر خود قیاس کرده‌ای و گمان برده‌ای که حقیقت آنان نیز مانند ظاهر آنان است؛ درحالی‌که اگر گوش هوش داشته باشی، سروش حق را از آنان خواهی شنید. اگر حضرت نوح(ع)، شیر بیشه حقیقت نبود و از جانب حق مدد نمی‌گرفت، پس چرا و چگونه تمام دنیا را بر‌هم زد! حضرت نوح به تنهایی، صدها هزار شیر بود. او همانند آتش بود و جهان به مثابه خرمن.

زخم: از زخم مقصود کیفر الهى است که بنده را فرا مى‏گیرد. این کیفر گاه زیان در مال و تن است که برابر زیان دین چیزى نیست، و بلکه جاى سپاس دارد.

            کاشکى آن زخم بر جسم آمدى             تا بُدى کایمان و دل سالم بدُى‏

چنان که سعدى از آن پارسا که زخم پلنگ داشت آورده است که مى‏گفت: «شکر آن که به مصیبتى گرفتارم نه به معصیتى» (گلستان، ص 91). زیان مال و مردن اهل و عیال، آزمایشى است از جانب خدا و آن که در این آزمایش شکیبایى پیش گیرد پاداش خواهد یافت « وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ اَلْخَوْفِ وَ اَلْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ اَلْأَمْوالِ

  (بقره، 155):

            تا بدانى که زیان جسم و مال             سود جان باشد رهاند از وبال‏

  3395 /3

 اما کیفرى که به ایمان و دل رسد، پایان یافتنى نیست.

کَمِ چیزى کردن: کم چیزى گرفتن، به حساب نیاوردن.

روباه بازى کردن: حیله‏گرى: نیرنگ کردن برای منافع خود:

            مکن روباه بازى شیر مردا             خموشى پیشه کن کین ره عیان است‏

  (عطار، به نقل از لغت نامه)

 پیش او: چنان که از ظاهر بیت پیداست، او مقصود خداست، و بعضى شارحان ضمیر را به ولى کامل راجع کرده‏اند لیکن ظاهر است.

اگر شما خود را در پیشگاه خدا تهیدست ببینید و راه رسیدن به او را پیش گیرید همه چیز از آن شما خواهد بود که «مَنْ کانَ لِلّه کانَ اللَّهُ لَه»[6]

پس از تقریر داستان نوح و منکر شدن مردمِ وى را و نفرین کردن نوح بر آنان و عذاب خدا بر ایشان فرود آمدن، این پرسش پیش مى‏آید که چرا آنان چنان کافر گشتند و ایمان و دلشان سالم نماند. مولانا مى‏گوید این سرّى است که دانستن آن براى همگان نیست و تقدیرى است که براى برخى از بندگان نتوان گفت بلکه این سرّ را تنها سینه‏اى باید روشن که در آن منعکس شود:

            آن که اوبى نقش ساده سینه شد             نقشهاى غیب را آیینه شد

            سرّ ما را بى‏گمان موقِن شود             ز آن که مؤمن آینه مؤمن بود

  3147- 3146 /1