دُردانه: دانه دُر، نور چشم. در طب سنتی ایران، دانه مروارید را می‌کوبیدند و با سرمه می‌آمیختند و در چشم می‌کشیدند. این مخلوط در بینایی مؤثر بود.

بر ساختن: بر آوردن.

یعجب الزّراع: به شگفت مى‏آورد کشتکاران را. برگرفته است از آیه «... ذلِکَ مَثَلُهُمْ فِی اَلتَّوْراةِ وَ مَثَلُهُمْ فِی اَلْإِنْجِیلِ کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوى‏ عَلى‏ سُوقِهِ یُعْجِبُ اَلزُّرَّاعَ لِیَغِیظَ بِهِمُ اَلْکُفَّارَ..- ...» این صفت آنان (مؤمنان) است در تورات و صفتشان در انجیل، چون کشته اى است که برون آورد جوانه‏هاى خود را پس نیرومند ساخت آن را، پس ستبر شد، پس بایستاد بر ساقه‏هاى خود تا به شگفت آرد کشاورزان را تا به خشم آورد بدانها کافران را...[1]

کشت: کشتن، کاشتن.

( 3177) اگر دانه در را در هاون کوبیده و خرد کردند بالاخره نور چشم و دل شده باعث دفع گزند گردیده. ( 3178) گندم را زیر خاک مى‏اندازند ولى در آخر از او خوشه‏ها مى‏سازند.( 3179) دفعه دیگر در آسیا کوبیده و نرمش کردند در عوض قیمتش بالا رفته نان گردید که جان را تقویت مى‏کند. ( 3180) بار دیگر نان را در زیر دندان کوبیده و نرم کردند و بر اثر آن تبدیل بعقل و هوش و جان گردید.( 3181) و چون باز آن جان محو عشق گردید ثمره‏اى از آن حاصل شد که در قرآن مجید از آن به یُعْجِبُ اَلزُّرَّاعَ تعبیر مى‏کنند.() و باز آن جان چون محو حق گردید و فانى شد از عالم مستى بیرون آمده هوشیار گردید.

در این ابیات مراحل تربیت و به کمال رسیدن از جمادى به نبات و از نباتى به حیوان و از حیوانى به انسانیت بیان شده است که چسان آدمى از پست‏ترین مرحله به بالاترین آن مى‏رسد. بیان این ترقى و تکامل در جاى جاى مثنوى آمده است، از جمله:

          گندم از بالا به زیر خاک شد             بعد از آن او خوشه و چالاک شد

          دانه هر میوه آمد در زمین             بعد از آن سرها بر آورد از دفین‏

          اصل نعمتها ز گردون تا به خاک             زیر آمد شد غذاى جان پاک‏[2]

و نیز در آنها اشارتهاست به تکامل نفس انسان در اثر تحمل ریاضتها و مشقتها که اگر آن سختیها نبیند بدان مقام بالا نرسد. چنان که دانه گندم اگر این تحول را نیابد جزو بدن آدمى نشود و از مرحله فرودین به مقام بالایین نرسد.

مولانا می گوید:دانه‌های مروارید، با ساییده و نرم شدن در هاون است که به چشم و دل روشنی می‌دهد و خود در مقامی بالاتر قرار می‌گیرد دانه درّ را که گران بهاست مى‏کوبند، به ظاهر خرد و بى‏بها مى‏شود، اما آن را داروى چشم کنند و بى‏بصرى را بدان بینا سازند. پس به زندان افتادن یوسف نیز او را وهنى نبود چون پس از آن به دولتى چنان بزرگ رسید.

مثال دیگر بر این‌که تحمل سختی‌ها موجب بالنده گی می‌شود؛ گندم است که مدتی زیر خاک دشواری را تحمل می‌کند تا به خوشه زرّین تبدیل ‌گردد. سپس با تحمل خُرد شدن در زیر سنگ آسیا به آرد مبدل می‌شود و بر ارزشش افزوده می‌گردد. بار دیگر در شعله‌های آتش گداخته می‌شود و به نان تبدیل می‌گردد. در مرحلهْ چهارم زیر دندان آدمی خرد می‌شود و با تحمل این همه دشواری‌ها، سرانجام به عقل و جان انسان حقیقت‌جو تبدیل می‌شود. مولانا می‌گوید: روح حیوانی انسان، بر اثر تربیت و ارشاد، به معرفت حق و اسرار غیب آشنا می‌شود و قدم در راه عشق و سیر الی‌الله می‌گذارد، و چنان عظمتی پیدا می‌کند که شگفت‌آور است. سپس در آیه 29 سوره فتح، به پیروان حضرت محمد(ص) ـ که مبارزه با کفر و ادای وظایف شرعی و اجرای عبادات، آنها را شایسته فضل و رضایت خدا کرده است ـ اشاره می‌کند این مؤمنان به درختی تشبیه می‌کند که کشتکاران را به شگفتی می‌اندازد.