ارمغان: هدیه.

طاحون: آسیا.

فتی: جوان، جوانمرد.

بى‏گندمی درآسیا بودن: کنایه از کار بی حاصل است.

 ( 3182) این گفتگو طولانى است بر گرد و قصه یوسف را با دوستش بیان کن‏. ( 3183) بعد از این گفتگوها حضرت یوسف گفت اى دوست عزیز براى ما ارمغان چه آورده‏اى.( 3184) دست خالى پیش دوستان آمدن مثل این است که انسان بدون گندم به آسیاب برود.

حشر: گرد آوردن، و مقصود روز رستاخیز است.

نشر: یا نشور به معنی زنده کردن مردگان، وروز نشر قیامت است.

ارمغان کو: هدیه کجاست. برگرفته از حدیثى است از انس پسر مالک، که ترجمه آن چنین است: «روز رستاخیز فرزند آدم را بیاورند چون بره‏اى و او را پیش روى خداوند عزّ و جلّ بدارند. خدا فرماید تو را عطا دادم و مال بخشیدم و نعمت ارزانى داشتم، چه کردى؟ گوید: فراهمش کردم و به ثمرش رساندم و بیش از آن چه بود، پشت سر خود گذاشتم. مرا باز گردان تا همه را نزد تو آرم. خدا فرماید: مرا بنما که چه آورده اى؟ گوید: اى پروردگار فراهمش کردم و به جاى گذاشتمش. افزونش کردم و به جاى گذاشتمش بیش از آن چه بود، مرا باز گردان تا همه آن را براى تو آورم. پس هر گاه بنده اى نیکى از پیش نفرستاده باشد او را به دوزخ برند»[1]

جئتمونا و فرادى: تنها نزد ما آمدید. برگرفته است از قرآن کریم «وَ لَقَدْ جِئْتُمُونا فُرادى‏ کَما خَلَقْناکُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ تَرَکْتُمْ ما خَوَّلْناکُمْ وَراءَ ظُهُورِکُمْ.- » تنها نزد ما آمدید چنان که نخست بار شما را آفریدیم و آن چه شما را دادیم واپس نهادید..».[2]

دستاویز: چیزى که با خود آورند و وسیلت مدعاى خود سازند، حجّت، سند:

          هیچ دستاویز آن ساعت که ساعت در رسد             نیست الاّ آن که بخشایش کند پروردگار

سعدى

ارمغانى: یعنی در خور هدیه.

امید باز گشتن: باز گشت ازاین جهان به آن جهان ، اشارت است به آیه شریفه «أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناکُمْ عَبَثاً وَ أَنَّکُمْ إِلَیْنا لا تُرْجَعُونَ- پنداشتید که ما شما را بى‏هوده آفریدیم و شما به سوى ما باز نمى‏گردید»[3]

وعده امروز:یعنی وعدهْ قیامت که منکران آن را باطل می پنداشته اند.

( 3185) خداى تعالى در روز قیامت‏ بخلق مى‏فرماید ارمغان براى امروز چه در دست دارید؟ ( 3186) مى‏فرماید: وَ لَقَدْ جِئْتُمُونا فُرادى‏ ... شما تنها و بدون همراه (و شفیع) همان طور که در اول دفعه شما را خلق کردیم آمده‏اید؟ و آن چه بشما داده بودیم پشت سر گذاشته‏اید.( 3187) براى اینکه شفیع و دست‏آویز شما باشد چه آورده‏اید؟ و براى ارمغان روز رستاخیز چه در دست دارید. ( 3188) یا شاید امید نداشتید که بسوى من بر مى‏گردید و وعده روز قیامت را دروغ فرض مى‏کردید. ( 3189) تو که وعده مهمانى او را انکار مى‏کنى از مطبخ او جز خاکستر نصیبى نخواهى داشت.( 3190) یا اگر منکر نیستى چرا این طور بدر خانه دوست دست خالى آمده‏اى.

مولانا به آیهْ ‌94 سوره «انعام» اشاره می‏‏کند که در این آیهْ ‌سخن از عاقبت مردم ستمکار و بی‌ایمان است که به هنگام مرگ یا پس از مرگ به آنها می‏‏گویند: شما تنها و یک یک به سوی ما باز آمدید، همان‌گونه که شما را آفریده بودیم و از مال و ثروت دنیا و آن‌چه تکیه‌گاه خود ساخته بودید چیزی نتوانستید با خود بیاورید و میان شما و آنها جدایی افتاد:« وَ لَقَدْ جِئْتُمُونا فُرادى‏ کَما خَلَقْناکُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ...» حق تعالی از انسان می‏‏پرسد: تو که بدین سرای آمده‌ای، از اعمال نیک چه ارمغان آورده‌ای؟ چرا دست خالی؟ مگر امید به باز‌گشت و آمدن به محضر پروردگار را نداشتی؟ آیا منکر ضیافت الهی بوده‌ای؟ مولانا می‏‏گوید: بازگشت به سوی خدا مثل مهمانی است و کسی را در آن مهمانی راه می‏‏دهند که مؤمن به خدا باشد و به منکران خاکستر مطبخ می‏‏رسد نه غذای مطبوع آن