نکوهش از غرور وخود برتر بینی

رنجور: بیمارى که یاد او در بیتهاى پیش رفت و کر براى بیمار پرسى نزد او شد.

اصابت: رسیدن، به حقیقت رسیدن، حقیقت را دانستن.

کاتب وحى: عبد اللّه بن سعد بن ابى سرح که داستان آن گذشت.

آواز مرغ: یعنی آواز مرغان حق وارشاد آنها، استعارت از انعکاس وحى الهى در دل او.

انباز: شریک، رفیق.

مرغ: استعارت از رسول اکرم (ص) یا از قدرت پروردگار جلّ و علا.

عکسى: مقصود پرتوى است از عصمت حق که بر آنها افکنده است.

ظّن: گمان، و در اینجا مقصود گمان نیکى است که آن دو فرشته در باره خود داشتند.

مقامات: جمع مقامه، جاى ایستادن و نیز مرتبه والا.

سما: آسمان.

مقامات سما: مرتبه‏اى که فرشتگان راست.

نحن الصافون: ما صف زدگانیم. برگرفته است از قرآن کریم «وَ إِنَّا لَنَحْنُ اَلصَّافُّونَ- ما فرشتگان صف زدگانیم»[1]

بام نحنُ الصّافون: مقام بلند آسمانى.

 منى: من (ضمیر اوّل شخص) ى (مصدرى)، من بودن، خود را به چیزى انگاشتن، انیّت.

تنیدن: توجه کردن، التفات کردن.

غیرت: غیرت حق است که بندهْ خودبین را مانند هاروت وماروت، اگر دراوج افلاک باشد به پست ترین مرتبهْ زمین می آورد.

 ( 3425) و دلها مثل دل آن بیمار از تو مکدر گردیده و تو بخیال اینکه معنى آن را فهمیده‏اى مغرور و مست گردیدى.( 3426) آن کاتب وحى از آن آواز مرغ تصور کرده که او با مرغ اتصال یافته.( 3427) مرغ پرى زده کورش کرد و بقعر مرگ و درد فرو بردش. ( 3428) شما هم کارى نکنید که با یک گمان یا با یک انعکاس مغرور شده از مقامات آسمانى فرود آئید.( 3429) اگر هاروت و ماروت یا از همه بالاتر بوده بر بالاى بام «لَنَحْنُ اَلصَّافُّونَ» قرار گرفته باشید( 3430) بر بدى بدان ترحم کنید و از خود بینى و منیت بپرهیزید.( 3431) تا مبادا غیرت از کمینگاه بر شما تاخته و بقعر زمین سر نگون شوید.

مولانا کسی را که به قیاس‌ها عمل می‏کند، تشبیه می‏کند، به کری که به عیادت همسایهْ بیمار خود رفت و با حدس و قیاس به سخنان ناشنیدهْ بیمار، جواب‌های نامناسب و آزار دهنده داد و یا مثل عبدالله‌بن‌سعد، کاتب وحی که پنداشت به او هم وحی می‌رسد و یا نظیر هاروت و ماروت که می‏پنداشتند فقط انسان خاکی اسیر شهوت و عصیان می‏شود. بنابراین، تو با قیاس و خیالات خود سخنی می‏گویی که دل مردان حقیقت‌بین را می‏رنجاند، مانند دل آن بیمار و تو مانند آن کر، فکر می‌کنی که هرچه گفته‌ای درست و در جهت مقصود است. اما آگاه باش! غیرت‌مردان حق، کسی را که از حد خود پای فراتر نهد، ادب می‏کنند. مبادا غیرت الهی از کمین‌گاه به در‌آید، آن وقت است که سرنگون در ژرفای زمین بیفتید.

هاروت و ماروت می‌خواستند آن‌چه را در عالم ملکوت می‏کردند، در زمین و برای عالم خاک نیز به اجرا درآورند و در زمین، امنیت برپا کنند. مولانا می‏گوید کار آنها هم مثل قیاس‏های آن کاتب وحی و آن مرد ناشنوا، نمی‌توانست درست درآید؛ زیرا میان این دو عالم، فرق‌هایی در کمین و پنهان وجود دارد.