نکوهش سر گرم شدگان دنیا و علوم ظاهرى

گفت دنیا: اشاره است به فرموده‏ى خدا در قرآن کریم «إِنَّمَا اَلْحَیاةُ اَلدُّنْیا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ..»[1] و نیز آیات سوره انعام، عنکبوت، و حدید.

کودکیت: کودکید. در فارسى «دال» به «تا» بدل می شود.

ذَکات: سر بریدن بر وفق دستور فقهى. چهار رگ گردن حیوان را بریدن که در این صورت حیوان سر بریده اگر نجس العین نباشد پاک است.

ذکات روح: کشتن روح حیوانى که در بند دنیا و زیور دنیاست.

ذَکىّ : یعنی هشیاری وتیز هوشی لازم برای معرفت حق راپیدا کردن.

فتى: جوان، مرد.

غازى: در لغت جنگ جو که در راه خدا جهاد کند، و در اینجا به معنى قوى بنیه، پر زور، پر قوت.

مُهان: صفت مفعولى از اهانت، خوار، بى‏ارزش.

لا ینفع: (از «لا» حرف نفى و «ینفع» مفرد مذکر غایب از فعل مضارع، که در اینجا ترکیب به معنى وصفى به کار رفته است) بى‏فایده، بى‏هوده. یعنی برای من بی‌فایده است و همواره قصد کاری می‏کنند که سودی ندارد.

سواره بر نى: کار بعضى کودکان که برنى یا چوبى نشینند و آن را اسب به حساب آرند:

          بر نیى گشته سواره نک فلان             مى‏دواند در میان کودکان‏

2340 /د2

 براق: مرکبى که رسول (ص) را به عرش برد.

دلدل پى: همانند دلدل در راه رفتن، و دلدل نام استر امیر المؤمنین (ع) است، و نخست از آن رسول (ص) بود.

 ( 3445) خداوند فرمود دنیا بازیچه و لهو و لعب است و شما کودک هستید البته خداوند راست مى‏فرماید.( 3446) تا از لعب و بازى بیرون نرفته‏اى کودک هستى و تا زکات روح نداده‏اى زکى و پاکیزه نخواهى بود.( 3447) این شهوت‏رانى هم که در اینجا مى‏کنند مثل جماع کردن طفل است.( 3448) جماع طفل چیست؟ یک بازیى است که گاهى خود را رستم و زمانى پهلوان جنگ جو معرفى مى‏کند. ( 3449) جنگ این مردم درست مثل جنگ کودکان همه بى‏معنى و بى‏مغز و پست مى‏باشد. ( 3450) جنگشان با شمشیر چوبین و آهنگشان بى‏فایده است.( 3451) سوار یک نى شده و مى‏گوید این براق یا دلدل پیغمبر است.

این ابیات تأکیدى است بر آن که زندگانى دنیا برابر زندگانى جاویدان چون بازیچه است که کودکان خود را بدان سر گرم مى‏دارند، یا کارى که کودکان به تقلید از بزرگان کنند. تنها صورتى است بى‏معنى و هیچ اثرى بر آن مترتب نمى‏شود.

همچمین مولانا در نکوهش سر گرم شدگان دنیا و علوم ظاهرى که جدال با الفاظ را تحصیل علم حقیقى پنداشته‏اند، و هر یک این کالاى بى‏ارزش را بهایى و پر ارزش مى‏شمارند همچون کودکان که بر نى نشسته و پندارند بر اسب سوارند.

امیر مؤمنان در نکوهش این گونه عالم نمایان فرموده: «... و دیگرى که دانشمندش دانند و بهره‏اى از دانش نبرده، ترّهاتى چند از نادانان و مایه‏هاى جهلى از گمراهان به دست آورده»[2]

در قرآن کریم، چهار بار (انعام 32، عنکبوت 64، حدید 20، محمد 36) دنیا به "لعب و لهو"(بازیچه وهوس‌رانی) تشبیه یا توصیف شده است؛ مولانا می‏گوید: تا از اشتغال به بازیچه‏های دنیا و علاقه‌های مادی آزاد نشده‌اید، کودکانی بیش نیستید و این فرمودهْ خداوند است که: بدانید که همانا زندگانی دنیا، سرگرمی و بازیچه و آرایش و مایهْ فخرفروشی در میان شما و فزون‌خواهی در ثروت‏ها و فرزندان است و تا زمانی که روح حیوانی را تزکیه نکرده باشید و فانی نسازید، هوشیاری و تیز‌هوشی لازم را برای معرفت حق، پیدا نخواهید کرد. هوس‌رانی و لذت این دنیا به کار کودکانه‌ای ماند که ادای عشق بازی و شهوت‌رانی در می‌آورند و یا ادای هرکاری را که رستم‏ها و جنگ‌آوران می‏کنند. پس جنگ‏های مردم هم مثل ادای جنگ در بازی‌های کودکان است. سوار بر چوبی می‏شوند و می‌پندارند که مرکبی است، مانند بُراق (اسب پیامبر) یا دلدل، استر پیامبر. این چوب را به هر سو می‌‏کشانند و می‌پندارند که چوب، مانند مرکب، آنها را به این‌سو و آن‌سو می‌برد. همهْ دنیا همین‌طور بازیچه است. مردم دنیا نیز همانند کودکان، بر سر مال دنیا، بیهوده جنگ راه می‏اندازند.