حامل: بردارنده، و در تعبیر مولانا طالبى است که علم ظاهرى را وسیله کشف حقیقت پنداشته، لاجرم ناقصى است که به مرحله کمال نرسیده:

          حاملى محمول گرداند تو را             قابلى مقبول گرداند تو را

 936 / د 1

          حامل دین بود او محمول شد             قابل فرمان بد او مقبول شد

1074 / د1

افراشته: بالا برده، داراى مقام بلند دانسته.

راکب: سوار.

محمول: بار، آن چه بر پشت برداشته شود. و در اصطلاح سالکى که تصرّف حق او را در راه برد.

محمول ره: در راه برد، که او را در راه برند بى‏آن که خود جهدى کند.

محمولان: یعنی کسانی که به ارادهْ حق ودر پیوستگی باحق، به هرسویی کشیده می شوند.

محمولان حق: (اضافه صفت به فاعل) کسانى که پس از گذراندن مراحل ریاضت و طى کردن مقامات معنوى و کشتن نفس به منزلهاى نهایى رسیده وواصل به حقند. آن چه کنند تصرف حق است که فرمود: «کُنْتُ سَمْعَهُ الَّذى یَسْمَعُ بِهِ وَ بَصَرَهُ الّذى یَبْصُرُ به». اشارت است نیز به سیر مؤمنان در بهشت که در حدیث آمده است: «إنْ یُدْخِلکَ اللَّهُ فِى الجَنَّة فَلا تَشاء أنْ تَرْکَبَ فَرَساً مِنْ یاقوتةٍ حَمْراء، تَطیرُ بِکَ فِی الجَنَّةِ حَیْثُ تَشَاءُ الاّ رَکِبْتَ- خدایت به بهشت در آورد، پس هیچ مرکب سوارى از یاقوت سرخ نخواهى که بدان در بهشت پرواز کنى جز که بر آن سوار شوى»[1]

تَعْرُجُ الرُّوحُ اِلَیهِ وَ المَلَک: روح و فرشته بدان بالا مى‏رود، برگرفته است از قرآن کریم: «تَعْرُجُ اَلْمَلائِکَةُ وَ اَلرُّوحُ إِلَیْهِ»[2] 

مِنْ عُرُجِ الرُّوحِ یَهْتَزُّ الفَلک: از بالا رفتن روح، چرخ به نشاط و حرکت در مى‏آید. مولانا سیر معنوى و اصلان را به سیر روح فرشتگان در قیامت تشبیه کرده است.

دامن سوار: در قدیم که کودکان قباى بلند مى‏پوشیدند، دامن آن را گرفته بر آن سوار مى‏شدند و مى‏دویدند.

إنَّ الظَّنَّ لا یُغنى: گمان بى‏نیاز نمى‏کند. برگرفته است از قرآن کریم: «... وَ إِنَّ اَلظَّنَّ لا یُغْنِی مِنَ اَلْحَقِّ شَیْئاً»[3] 

اَغْلَبُ الظَّنَّینِ: از دو گمان آن که قویتر است، ظنّ تردد بین دو امر است. ترجیح اغلب الظنین از لحاظ حکم ظاهرى است، لیکن موجب ایصال به حقیقت و حکم واقعى نمى‏شود:

          در تردّد هر که او آشفته است             حق به گوش او معمّا گفته است‏

1456 / د1

          جذب یک راهه صراط المستقیم             به ز دو راه تردّد اى کریم‏

204 / د 6

و نزد فقها تردّد میان دو امر است خواه مساوى باشند و خواه یکى بر دیگرى مرجع بود. هر گاه یکى از دو طرف راجع آید طرف راجع گرفته خواهد شد.

لا تمارى: جدال مکن .

شمس: آفتاب.

توضیح: روشن کردن. درجایی که خورشید حقیقت به وضوح مشاهده می شود بحث وجدال نباید کرد.

 ( 3452) بار جهل بدوششان حمل شده و مرکوب نادانى بوده بار و حمل کننده بار را راه تصور کرده‏اند. ( 3453) بهمین حال باش تا کسانى که برنده آنها خدا اسب تازان از نه طبق آسمانها بگذرند.( 3454) روح‏ بسوى آسمانها عروج کرده فلک و ملک از عروج آن باهتزاز در مى‏آیند. ( 3455) همگى چون اطفال بدامن خود سوار شده و گوشه دامن را چون اسب گرفته‏اید.( 3456) حق فرمود إِنَّ اَلظَّنَّ لا یُغْنِی مِنَ اَلْحَقِّ شَیْئاً گمان هرگز کسى را از حقیقت و واقع بى‏نیاز نمى‏کند مرکب گمان کى و چه وقت به آسمانها پرواز کرده است.( 3457) اهل ظن و گمان غالباً فقط یک طرف مطلب را رجحان داده و مى‏گویند واقع این است در صورتى که بر آفتاب در موقع روشنى روز شک و گمان راه ندارد.() وقتى در قیامت آفتاب حق بالاى سر مؤمن و گمراه ایستاده همه جا را روشن کند.( 3458) آن وقت خواهید دید که سوار نبوده فقط از پاى خودتان مرکبى ساخته‏اید. ( 3459) بالجمله عقل و حس و ادراک ما مثل همان نى است که آن کودک اسب براى خود فرض کرده.