فرق بین علم ظاهری وباطنی ودانش اهل دل و اهل تن

اهل دل: یعنی کسانی که از درون خود راهی به حق دارند.

علم‌های اهل دل: نیز دانشی است که بی‏واسطه از حق می‏آموزند. این‌گونه آگاهی، انسان را از خود و وابستگی مادی‌اش می‏گیرد و به اشارت حق به سوی حق می‏کشاند. این علم، حمل کنندهْ وجود ظاهری انسان است.

علم‌های اهل تن: دانش مادی و مربوط به این جهان است باری بر دوش اهل آن است. و علمی ‏که «بر تن زند» همان علم‌های اهل تن یا اهل حسّ است.

أحمال: جمع حِملْ: بار.

بر دل زند : یعنی در دل فرود می‏آید

یحمل اسفاره: بر مى‏دارد کتابها را،برگرفته است از قرآن کریم «مَثَلُ اَلَّذِینَ حُمِّلُوا اَلتَّوْراةَ ثُمَّ لَمْ یَحْمِلُوها کَمَثَلِ اَلْحِمارِ یَحْمِلُ أَسْفاراً...- مثل آنان که تورات را بر [عهده‏] آنان نهاده‏اند، پس آن را نتوانند برد مانند خر است که کتابهایى بر دارد..».[1]

هو: اشارت است به پروردگار.

ماشطه: صفت فاعلى است از مشط، آرایشگر.

این بار»، اشاره به بار علم‌های اهل دل و بار معرفت حق و ریاضت در راه آن است. تحمل مشکلات راه این علم، سر‌انجامِ خوشی دارد.

آن بار علم»، اشاره به علم این جهانی و مادی یا علم تن است، اگر این علم را رها کنی در درون خود انبار علم خواهی دید و این علم الهی است.

( 3460) دانشهاى اهل دل مرکوب آنها بوده و آنان را بسوى مقصد مى‏برد ولى دانشهاى اهل تن بار دوش آنها است.( 3461) دانش وقتى با دل سر و کار دارد یار انسان است و اگر سر و کارش با تن است بار خواهد بود.( 3462) خداى تعالى فرمود که مثل خر کتابها را حمل مى‏کنند البته علمى که از طرف خداى تعالى نباشد بار خواهد بود. ( 3463) علمى که بى‏واسطه از خداوند نباشد مثل رنگى که مشاطه به چهره‏ها مى‏زند بالاخره زایل شدنى است.( 3464) ولى اگر همین بار را هم خوب ببرى و بر طبق آن عمل کنى بار از دوشت برداشته دل خوشى بتو مى‏دهند.( 3465) همین بار دانش را اگر براى خدا و براى تقرب باو چندى بردارى بالاخره در درون خود انبار علم خواهى یافت.

مولانا می گوید: علم‌های اهل دل که به طریق کشف و ذوق حاصل می‏شود، آنان را به آرامش یقین می‏رساند و صاحبان علوم ظاهری، همواره در زیر بار شک و اضطراب هستند. علم‌هایی که از راه کشف شهود حاصل شود همیشه یاور انسان است، ولی علم‌های تقلیدی و رسمی، ‏بار سنگین تردید و ناآرامی ‏را بر روح می‏افکند. علم‌های اهل دل از جانب «هو» می‏آید و آن‌چه علم الهی نیست همان است که در سوره جمعه آمده: چون خری است که کتاب‌ها‏یی را حمل می‏کند.

البته این آیه دربارهْ عالمان یهود و دشمنان اسلام است، نه دربارهْ عالمان علم تن. مولانا می‏گوید: این علوم دنیایی و مادی مثل رنگی است که آرایش‌گر بر چهره کسی می‏گذارد و نمی‏پاید.