حوض کوثر: در حدیث است که «امّت من بر من به حوض کوثر در مى‏آیند، من مردم را از آن مى‏رانم چنان که کسى شتر دیگرى را از میان شترهاى خود براند. پرسیدند اى فرستاده خدا ما را مى‏شناسى؟ گفت آرى شما را رخسارى است که دیگرى را نیست. بر من در مى‏آیید حالى که بر اثر وضو چهره‏هاتان سپید است، و گروهى دیگر از شما را از رسیدن به من باز مى‏دارند و آنان به من نمى‏رسند. گویم پروردگارا اینان از یاران منند، فرشته‏اى پاسخم دهد که مى‏دانى پس از تو چه کردند»[1] و حدیثهاى دیگر به همین معنى.

بجوش: موج زنان. درحال فوران

آب بر روى زدن: کنایت از جلوه کردن.

دوش بر دوش ساییدن: کنایت از لمس کردن.

زاختیار:یعنی به میل خود

در کشیدن یکدگر را : اشارت به روایتى است از رسول خدا (ص) که فرمود «أَنَّ أَهْلَ الْجَنَّةِ لَیَتَزاوَروُنَ فِیها» [2]

اشارت: در لغت به معنى نمودن چیزى است به دست و یا انگشت. و در اصطلاح در چنین موارد سخن گفتن به رمز است:

          تلقین درس اهل نظر یک اشارت است             کردم اشارتى و مکرر نمى‏کنم‏

حافظ

نُغُول: یعنی عمیق،این کلمه در مثنوى و دیوان شمس مکرر به کار رفته است. فرهنگ جهان گیرى و به نقل از آن لغت‏نامه آن را تفکّر، ژرف اندیشیدن معنى کرده و همین بیت را شاهد آورده‏اند. نیکلسون هم این معنى را پذیرفته است. مرحوم فروزانفر در بیت زیر از دیوان شمس:

          کو آن فضولى‏هاى تو کو آن ملولیهاى تو             کو آن نغولیهاى تو در فعل و مکر اى ذو فنون‏

معنى نغولى را تعمق، ژرف اندیشى بى‏اندازه نوشته است (فرهنگ نوا در لغات). در برهان قاطع آمده است: نغول، ژرف و عمق (عمیق) را گویند. در جاى دیگر از مثنوى به معنى ژرف است:

          خاصه هر شب جمله افکار و عُقول             نیست گردد غرق در بحر نُغُول‏

1890 / د1

 ( 3550) حوض کوثر را بنمایانم که در حال جوش و خروش بوده صداى زمزمه آبش بگوش رسیده و با آبش مى‏توانند چهره خود را بشویند.( 3551) و کسانى که با حال تشنگى بگرد آن مى‏گردند در همین جا نشان دهم.( 3552) که دوششان بدوش من مى‏ساید و نعره آنها از تشنگى بگوشم مى‏رسد.( 3553) اهل بهشت که با آزادى تمام یکدیگر را در آغوش کشیده در کنار هم نشسته‏اند در جلو چشم من است.( 3554) آنها دست یکدیگر را زیارت کرده لب همدیگر را مى‏بوسند.( 3555) در سمت دیگر گریه‏ها و نعره وا حسرتاى جمعى گوشم را کر مى‏کند. ( 3556) اینها اشاراتى است که مى‏گویم ولى از طولانى بودن آن مى‏ترسم که مبادا آزارى برسول خدا برسد.

زید می گوید: اگر اجازه داشته باشم ، کوثر را نشان مى‏دهم که کافران موج آن را مى‏بینند و صداى آن را مى‏شنوند لیکن بهره‏اى از آن ندارند. آن جهان را چنان مى‏بینم که اگر خواهم بهشت و دوزخ را به مؤمنان و کافران نشان مى‏دهم و آن کس را که بهشتى است و آن را که دوزخى است به نام مى‏شناسانم.

همچنین او می‌گوید: گوشم از صدای آه آه و فریاد و احسرتای دوزخیان فرو مایه، کر شده است. امام علی(ع) در قسمتی از خطبه همّام می‌فرماید: «و اذا مرّوا بآیة فیها تخویف اصغوا الیها مسامع قلوبهم وظنّوا انّ زفیر جهنم و شهیقها فی اصول آذانهم؛ و هرگاه پرهیزکاران به آیتی برخورند که در آن، بیم و هراس است. گوش هوش بدان سپارند، چندان‌که گویی شیون و فریاد دوزخیان را آشکارا بشنوند.» زید می‌گوید: آن‌چه گفتم اشارت‌هایی است، اگر بخواهم از عمق این حقایق سخن بگویم، می‌ترسم که رسول خدا را بیازارم.