طرفه: شگفت، عجیب.

وصلت: اتصال، پیوند.

مهر سلیمان: انگشترى که سلیمان در اختیار داشت و با نیروى آن دیوان را فرمان مى‏داد.

پنج حس: حسهاى ظاهرى.

بر تافتن: نگه داشتن، باز داشتن.

پنج حس برون: لامسه، ذائقه، باصره، شامه، سامعه.

پنج حس درون: حس مشترک، خیال، وهم، حافظه، و متصرفه.

مَیْسور: ممکن، در اختیار.

هفت اندام: یعنی تمام بدن و اعضا و جوارح و هرچه که هست، ماموران دل‌اند.

مُهر سلیمان: همان خاتم سلیمان است که مطابق روایات بر آن اسم اعظم بود و او را بر همه فرمانروا کرده بود.

انگشترى زدن: مهر کردن، مهر نهادن، مجازاً مسخر کردن، به فرمان آوردن:

          چون سلیمان باش بى‏وسواس و ریو             تا تو را فرمان برد جنّى و دیو

          خاتم تو این دل است و هوش دار             تا نگردد دیو را خاتم شکار

1151- 1150/ د 4

خاتم: همان حکومت دل و جان، و نفوذ معنوی در امور جاری زندگی است.

بری باشی زریو: یعنی فریب نخوری.

سه دیو: ظاهراً کنایه از مکر و شهوت و قدرت طلبی است. نیکلسون احتمال داده است: نفس، هوى و هوس باشد ولى به نظر مى‏رسد سه دیو متأثر از بیت سنایى است:

          عمر دادى به مکر و شهوت و زور             چه تو مردم چه دیو و دد چه دستور

          با همه حسرت و فغان و غریو             پاى عقلت به بسته‏اند سه دیو

(سنایى، حدیقه، ص 374)

 و مؤید آن قرآن کریم است. « زُیِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ اَلشَّهَواتِ مِنَ اَلنِّساءِ وَ اَلْبَنِینَ وَ اَلْقَناطِیرِ اَلْمُقَنْطَرَةِ مِنَ اَلذَّهَبِ وَ اَلْفِضَّةِ.»- زینت داده شده است مردمان را دوستى شهوتها از زنان و فرزندان و پوستهاى پر از طلا و نقره..[1]

عالم بگیرد اسم تو: شهره جهان شوى، جهان تو را مسخر شود.

چون جسم تو: آن چنان که اندام تو در فرمان توست.

یا حسرتا: اى دریغا. برگرفته است از قرآن کریم: « یا حَسْرَةً عَلَى اَلْعِبادِ ما یَأْتِیهِمْ مِنْ رَسُولٍ إِلاَّ کانُوا بِهِ یَسْتَهْزِءُونَ- اى دریغا بر بندگان نیاید آنان را فرستاده‏اى جز که او را ریشخند کنند.[2]

محتوم: حتم، مسلّم، رد نشدنى.

یوم التناد: روز پراکنده شدن و از یکدیگر گریختن. یوم التناد از نامهاى قیامت است: «وَ یا قَوْمِ إِنِّی أَخافُ عَلَیْکُمْ یَوْمَ اَلتَّنادِ- » و اى مردم من بر شما مى‏ترسم از روز تناد»[3]

ریو: مکر، دو رویى.

مهر پنچ حس برتافته‌ست: یعنی آنها را به اختیار دارد و به هر سویی می‌کشاند.

مولانا از خود می‌پرسد: دل، به این حواس و اندام‌ها چه می‌گوید؟ میان آنها چه پیوند عجیب و شگفت‌آوری است. بعد از آن‌چه درباره دل و جان و تأثیر آنها در حرکات و حواس انسان گفته شد، مولانا به زبان ستایش با دل سخن می‌گوید که ای دل! تو در فرمانروایی مانند سلیمانی...

در پایان مولانا می‌گوید: اگر معنویت و پیوند با حق، در زندگی ما حاکم نباشد، بعد از آن جز حسرت و عذاب روز قیامت چیزی نخواهد بود. «أَن تَقُولَ نَفْسٌ یَا حَسْرَتَى علَى مَا فَرَّطتُ فِی جَنبِ اللَّهِ وَإِن کُنتُ لَمِنَ السَّاخِرِینَ»:(این دستورها براى آن است که) مبادا کسى روز قیامت بگوید: «افسوس بر من از کوتاهیهایى که در اطاعت فرمان خدا کردم و از مسخره‏کنندگان (آیات او) بودم!»[4] و به آیهْ سوره مؤمن، که در آن یکی از مؤمنان دین موسی به فرعونیان می‌گوید: «وَیَا قَوْمِ إِنِّی أَخَافُ عَلَیْکُمْ یَوْمَ التَّنَادِ»: ای مردم! من بر شما از روز کیفر می‌ترسم، اشاره می کند.سپس دل را مخاطب قرار می دهد ومی گوید: ای دل: اگر تو مکری پیش آوری و باز انکار کنی، حقیقت پنهان نمی‌ماند، زیرا ترازو و آینه همواره هستند