متّهم کردن ِغلامان و خواجه تاشان مر لقمان را که:

 آن میوه‏هاى ِترونده که مى‏آوردیم او خورده است .

این حکایت پیش از مثنوی در قصص الانبیاء ودر تفاسیر قرآن ،ازجمله درتفسیر ابوالفتوح رازی آمده است[1] و مفسّران مسلمان را خلاف است که لقمان پیغمبر بود یا دانشمند. خداوند بر او منت نهاد و دل او را روشنى حکمت داد.

خواجه تاش: یعنی هم قطار،همکار،کسانی که ارباب یا خواجهْ آنها یکی است.

ترونده: یعنی میوهْ تازه، نوبر، نورس:

          ترونده پالیز جان هر گاو و خر را کى رسد             ز ان میوه‏هاى نادره زیرک دل و گربز خورد

(دیوان شمس، ج 2، ص 4)

نکوهش تهمت زدن ونتایج شوم رذائل اخلاقی در قیامت

خوار تن: لاغر اندام و کوتاه بالا.

بهر: براى.

فراغ: هنگام آسایش، وقت آسودن.

طفیل: طفیلى، ناخوانده، مزاحم، سربار، زیادى و در اینجا مقصود بى‏ارزش و قدر بودن است. طفیل در لغت مصغّر طفل است و گویا طفیل و طفیلى از نام طفیل العرائس طفیل بن زلال کوفى گرفته شده است، و او مردى بود که ناخوانده به مهمانیها مى‏رفت.

پر معانى: داراى دانش بسیار، حکیم.

لیل: شب و مقصود سیاه چهره بودن اوست.

از نهیب طمع:یعنی بر اثر طمع

جمع: فراهم شده، آماده.

ترش: خشمناک.

گران: سر سنگین.

 تفحُّص: جستجو.

عتاب: سرزنش، ترش رویى.

 ( 3598) لقمان در نزد خواجه خود بنده حقیرى بود در میان سایر بندگان.( 3599) خواجه غلامان را بباغ مى‏فرستاد که میوه براى تنقل او بیاورند.( 3600) لقمان در میان آنها غریب بود و مثل شب پر معنى و ظاهرش صورت تیره و تار داشت. ( 3601) غلامان میوه‏ها را با کمال اشتها خوردند. ( 3602) و نزد خواجه آمده گفتند میوه‏ها را لقمان خورده و خواجه بر او متغیر و غضبناک گردید)( 3603- وقتى لقمان علت غضب خواجه را جستجو کرد و فهمید.