مقام ومنزلت فرشتگان

یار: هم عقیده، هم باور.

ما: ظاهراً مقصود اولو العلم است.

ضیا: روشنى.

خلیفه: نایب.

بدر: ماه تمام، ماه شب چهاردهم.

اجنحه: جمع جناح، پر.

ثلاث او رباع: سه سه یا چهار چهار. برگرفته است از قرآن کریم «... رُسُلاً أُولِی أَجْنِحَةٍ مَثْنى‏ وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ- ...» فرستادگانى داراى پرهاى دو دو و سه سه و چهار چهار...[1].

مراتب: جمع مرتبه: رتبت، مقام، پایه.

انسیان: جمع انسى، آدمیان.

اعمش: به معنای آبریزش چشم است. کسی که خورشید را نمی‏‏تواند نگاه کند، ناچار از یک ستارهْ کم‌نور برای دیدن راه باید کمک بگیرد.

          نرگس چشم خمار همچو جان             آخر اعمش بین و آب از وى چکان‏

1605/د 4

و در این جا استعاره از انسان خاکى است.

 ( 3663) پس براى رفع نومیدى آنها ملایک را مثل ماه تصور کن که نور خورشید را منعکس نموده و او را جلوه‏گر مى‏سازند.( 3664) ملایکه مى‏گویند این روشنى از آفتابى در ما پیدا شده تا بمنزله جانشین او شده بر ضعیفان بتابانیم.( 3665) ملایک هم مختلفند بعضى مثل ماه نو و دسته‏اى ماه سه شبه و بالاخره بعضى بدر تمام بوده هر یک باندازه نورى که نصیب دارند مرتبه‏اى دارند.( 3666) و هر ملکى از نور سه یا چهار پر دارد طبق مرتبه خود همان قدر روشنى دارد.( 3667) مثل پرهاى عقول بشرى که در اشخاص متفاوت است.( 3668) و قرین هر بشرى در نگارش کارهاى خوب و بد او ملکى است که مانند آن فرد از بشر است.( 3669) چون چشم ضعیف طاقت تحمل نور خورشید را نداشت ستاره شمع او گردید تا راه پیدا کند.

مولانا در ادامه این نتیجه را بیان می‏‏کند که: فرشتگان هم مانند ما، یار و موافق این اندیشه‌اند که خورشیدی بر آسمان هستی جلوه‌گر است. او از زبان فرشتگان می‏‏گوید: این نور را ما از آفتاب حق گرفته‌ایم و بر ضعیفان عالم می‏‏تابیم. مولانا می‏‏گوید: هر فرشته‌ای مانند ماه یک‌شبه یا سه‌روزه یا ماه تمام نوری و در پیشگاه حق مقامی دارد و به نسبت آن می‏‏تواند گواه خدایی او باشد. مولانا به آیهْ ‌1 سوره «فاطر» اشاره می‌کند که در آن فرشتگان را پیام‌آورانی می‏‏شمارد که دارای دو یا سه یا چهار بال‌اند. مولانا بال‏های فرشتگان را مانند بال‌های عقل خداجوی انسان‏ها می‏‏شمارد و می‌گوید: همان‌طور که عقل در آدمی درجات و مراتبی دارد، بال فرشته و رابطهْ او با نور حق نیز دارای مراتبی است. فرشتگان با توجه به همین مراتب و نسبت‏ها و در نیکی و بدی همانند با انسان‌ها هستند. پرهاى فرشتگان نیز که پرى نورانى است نماینده قدر و مقام آنان است چنان که در قرآن کریم است در وصف فرشتگان «وَ ما مِنَّا إِلاَّ لَهُ مَقامٌ مَعْلُومٌ»[2]   و در سخنان على (ع) است که «فرشتگان را رتبتهاست بعضى برتر و بعضى فروتر. بعضى بر بعضى فرمان دهند و خود فرمان برند»[3]. پس آدمیان و فرشتگان که هر دو آفریده خدایند در این ترقى و تکامل یک راه را مى‏پیمایند:

          چون ملک با عقل یک سر رشته‏اند             بهر حکمت را دو صورت گشته‏اند

          آن ملک چون مرغ بال و پر گرفت             وین خرد بگذاشت پرّ و فر گرفت‏

          لا جرم هر دو مناصر آمدند             هر دو خوش رو پشت همدیگر شدند

3195- 3193/د 3 و در جاى دیگر گوید:

          چون فرشته و عقل کایشان یک بدند             بهر حکمتهاش دو صورت شدند

4054/د3