خلوت طلبیدن آن ولی از پادشاه جهت دریافتن رنج کنیزک

لزوم تدبیر و اندیشه در کار و انتقاد از اعمال جاهلانه،

دهلیز: گوشه وکنار خانه ،پستوی خانه.

دیّار: اهل خانه .

علاج اهل هر شهر: بیانگر این مسئله است که شرایط طبیعی واقلیمی مناطق مختلف ، در طبیعت وزندگی انسان اثر می گذارد،بیابراین علاج ودرمان آن نیز مختلف می باشد.

جور فلک: یعنی از درد ورنجی که برسرش آمده بود پرسش می کرد.

 ( 144) مرد حکیم رو بشاه نموده گفت خانه را خلوت کن بطورى که خودى و بیگانه از مجلس ما دور باشند. ( 145) باید بطورى خلوت باشد که کس نتواند از دهلیزها و اطراف مجلس به سخنان ما گوش دهد تا من بتوانم از کنیزک آن چه لازم است بپرسم.( 146) بامر شاه خانه خالى شد بطورى که جز طبیب و بیمار کسى در خانه باقى نماند.( 147) پس از آن طبیب با نرمى و ملاطفت مخصوص از بیمار پرسید که تو اهل کدام شهرى راست بگو چون معالجه اهل هر دیارى طریق مخصوصى دارد. ( 148) و در آن شهر خویشان و نزدیکان تو چه کسانى بودند و با چه اشخاصى قرابت داشتى‏.( 149) در تمام مدت بازجویى انگشت بر نبض بیمار نهاده و یک یک از حال او جویا و از آشنایان او پرسش مى‏کرد.

دشوارى علاج بیمارى دل،

خار در دل: یعنی چیزی که دل را آزار می دهد وغمگین می کندف هرناکسی نمی تواند ریش? رنجها وشادیها را پیدا کند

 ( 150) بلى اگر خارى بپاى کسى بخلد پاى خود را بر زانو نهاده.( 151) با سر سوزن سر خار را جستجو مى‏کند و اگر پیدا نکند محل سوزش را با دهان تر نموده و به جستجوى خود ادامه مى‏دهد.( 152) خار در پا که باین اندازه پیدا کردنش مشکل باشد خارى که بدل خلیده باشد چگونه پیدا خواهد شد. ( 153) البته اگر هر آدم معمولى خار دل را مى‏دید و بیرون مى‏کشید دیگر غم و رنج چگونه بر کسى مسلط مى‏شد .

مولا می گوید: کار هر کس نیست که خار دل را از دل بزداید وریشهْ رنجها وغمها را پیدا کند .بلکه این کار حسّاس ومهم کار مردان حق وپیران طریقت است . چراکه بر دلها اشراف دارند .« عاقلی باید که خاری برکند»

استاد فروزانفر درتفسیر بیت 153 چنین می گوید:

حدوث خیال درانسان ویا کلیه‏ى انفعالات نفسانى مسبوق است بامورى که غالب آنها اختیارى نیست از قبیل مواریث و تاثیر محیط و کیفیت تلقى حوادث خارجى، کیفیت ظهور افکار خود بسوابق ذهنى ارتباط تمام دارد و بدین سبب ممکن است امرى نسبت بیکى از ما ایجاد سرور کند و نسبت بدیگر کس غم و اندوه ببار آورد گذشته از آن که درجات غم و اندوه و شادى نیز نسبت به اشخاص تفاوت دارد که آن نیز با کیفیت تلقى حوادث مرتبط است و اسباب انفعالات درونى متعدد و اکثر بر خود آدمى پوشیده است و چون خیالى حادث گشت دفع آن بسهولت میسر نمى‏گردد پس آن چه مبدا غم و اندوه مى‏شود بیرون از اختیار بکار مى‏افتد و سلسله‏ى تصورات را در جنبش مى‏آورد و در نتیجه آدمى بى‏آن که بخواهد، اندوهگین و غمناک مى‏شود ولى مردان حق که بر عالج دل توانا هستند ارزش حوادث و اهمیت آنها را بواسطه‏ى ریاضت نفسانى و گشودن چشم دل از میان مى‏برند و یا کمتر مى‏کنند تا بر اثر تربیت صحیح، سالک از بند غم و شادى آزاد مى‏گردد و امورى که دیگران مهم مى‏شمارند در چشم او از اهمیت مى‏افتد.

خارى نهد: تیغ گذاشتن.  

دفع: یعنی خلاصی، رهایی.

برمی جهد: یعنی مضطرب شدن، جست وخیز کردن.

صد جا زخم کرد: یعنی محکمتر شدن زخم، گسترش یافتن زخم.

( 154) ببینید مثلا کسى زیر دم خر خارى مى‏گذارد خر چون طریق رهایى خود را تمیز نمى‏دهد جست و خیز مى‏کند.( 155) و براى خلاصى از خلیدن خار و سوزش آن جفته انداخته در نتیجه خار زخمهاى دیگرى ایجاد کرده بیشتر فرو مى‏رود.( 156) خر جست و خیز کرده خار را محکمتر مى‏کند بنا بر این یک نفر عاقل لازم است که خار را بیرون آورد.