علی (ع) درواز? علم ورحمت الهی است

باب علم: اشاره دارد به حدیث مشهور نبوى «اَنَا مَدینَةُ العِلْمِ وَ عَلیٌّ بابُها» و فردوسى آن را چنین به نظم آورده است:

          که من شهر علمم على‏ام در است             درست این سخن قول پیغمبر است‏

آفتاب حلم: استعاره است از رسول اکرم که قرآن در باره او گوید «وَ إِنَّکَ لَعَلى‏ خُلُقٍ عَظِیمٍ»[1]

حجّت الهى رحمت اوست بر بندگان، خواه آشکار باشد و خواه نهان، سخن گوید یا خاموش ماند.

باب: در، و اشاره به حدیث معروف «اَنَا مَدینةُ العِلْمِ وَ علىُّ بابُها».

جویاى باب: جوینده در و مقصود طالب علم و جوینده راه حقیقت است.

قشور: جمع قشر: پوست.

لباب: جمع لب: مغز.

قشور اندر لباب برسد: یعنی پوست ها به مغز تبدیل شود، وجود های سطحی وناقص کمال یابد.

بارگاه: استعاره از پیمبر.

ما لهُ کُفُواً اَحَد: آن چه او را همتایى نیست. خدا. برگرفته است. از قرآن کریم:«وَلَمْ یَکُن لَّهُ کُفُوًا أَحَدٌ»:و براى او هیچگاه شبیه و مانندى نبوده است!.[2]

منظر: دریچه، روزن که از آن بنگرید.

گُوَد: گوید:

          کاف رحمت گفتنش تصغیر نیست             جد گُوَد فرزند کم تحقیر نیست‏

865 /د2

دیده‏بان: مقصود راهنماى سالک است.

غافلى ناگه: یعنی انسان بی اطلاع ، نا آگاه ناگهان گنجى بیابد

درویشى: فقر، رها کردن سالک همه تعلّقات را و خود را فاقد هر چیز دانستن و تنها به خدا اعتماد نمودن.

گهر: یعنی ارزش وجودی، معنویت، یا حقیقت درویشی.

ظن: گمان برتر از شک (دو دلى) و فروتر از یقین.

بینى دیدن: کنایت از نزدیک دیدن.

بینى کردن: غرور، تکبر.

غیب بو: کششی است که از جانب پروردگار ،انسان را به حرکت می آورد وبه سیر الی الله می کشاند.

مولانا در ادامه ستایش از امام، به حدیث معروفی اشاره می‏‏کند که پیامبر(ص) فرمود: «انا مدینة العلم وعلی بابها،فمن ارادالعم فلیات الباب»؛ من شهر علمم و علی دروازهْ این شهر است. پس هرکه جویای علم است به این درگاه روی آورد. «آفتاب حلم» کنایه از پیامبر است و علی را تابش این آفتاب بردباری می‏‏خواند. یعنی از رهگذر امام علی(ع) پوست‏ها به مغز تبدیل شود و وجودهای سطحی و ناقص کمال یابد. ای دروازهْ رحمت الهی، تا همیشه گشوده بمان و ای بارگاه پروردگاری که برایش هیچ‌کس، همتا و نظیر نیست. مولانا می گوید: هر ذرّه‌ای در هستی، می‌تواند منظر و دیدگاهی برای دیدن حقیقت باشد، اما باید این دیدگاه را گشود، وگرنه چه کسی می‏‏تواند بگوید که آن‌جا دری است؟ یعنی راه حق را مرد حق باید بر ما بگشاید؛ یعنی پیامبر یا علی و یا اولیاء‌الله. وقتی که مردان حق دری از درهای حقایق ربّانی را به سوی کسی بگشایند، آن شخص از مشاهدهْ حقایق، حیرت می‏‏کند و پرندهْ امید و آرزویش بدان سوی می‏‏پرد. اگر کسی به تنهایی و از روی حدس و گمان سال‌های متمادی را در راه حق بدود، راه به جاهی نخواهد برد و از شکافِ بینی‏های خود هم تجاوز نخواهد کرد. تا وقتی که اهل گمان با اهل یقین، دمساز نشوند به حقیقت واصل نخواهند شد و تا از عالم غیب و از جانب پروردگار، کششی برای حرکت انسان به سیر الی‌الله حاصل نگردد، پیشرفتی مشاهده نخواهد شد.