اجتهاد: کوشش در کار.

تحرّى: جستن صواب، جستن آن چه درست است.

اجتهاد و تحرى: براى جستن حقیقت است و کسى که به حق رسیده باشد نیازى به تفحص ندارد چنان که گفته‏اند «طَلَبُ الدَّلیلِ بَعْدَ الوُصولِ اِلى المَدْلولِ قَبیح» آن که به اراده خدا زید و گردد و گوید، از خطا مصون است و راهنماى او خداى بى‏چون.

آستین بر دامن کسى بستن: بدو در آویختن، دست به دامن او در آوردن.

مطار: جاى پریدن.

مدار: جاى گردش.

گنجایى: (حاصل مصدر) گنجایش، گنجیدن.

پست: ساده، سهل.

عقول: جمع عقل.

کار رسول: اشاره است به حدیث شریف «اِنَّا مَعَاشِرَ الانبیاءِ اُمِرْنا أَنْ نُکَلِّمَ النَّاسَ عَلَى قدر عُقُولهم- » ما گروه پیمبران مأموریم تا با مردم به اندازه خردشان سخن گوییم»[1] و نیز اشاره است به قرآن «وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلاَّ بِلِسانِ قَوْمِهِ...- » و نفرستادیم پیمبرى را جز به زبان مردمش..».[2]

پست می‌گویم به اندازهْ عقول: یعنی آن چه به تو مى‏گویم در حدّ فهم توست که سخن پیمبران با مردمان چنین است:

          چون که با کودک سر و کارم فتاد             هم زبان کودکان باید گشاد

باد خشم و باد شهوت و باد آز و حرص اینها بادهاى ناموافق هستند و کسانى را از جاى مى‏کنند و مى‏برند که اهل نیاز نباشند. من کوهم و بنیاد هستى من او است اگر وقتى چون کاه شوم بادى که بمن مى‏وزد فقط بادى است که از دیار دوست مى‏آید.میل و اراده‏ام جز بیاد او حرکت نمى‏کند و سر خیل تمایلات من جز عشق آن یگانه عالم هستى نبوده و نیست.خشم و غضب بر پادشاهان سلطنت دارد ولى غلام حلقه بگوش ما است و من خشم را لگام زده و در تحت اطاعت خود آورده‏ام.اگر چه سقف خانه‏ام خراب شده ولى غرق نور آفتاب گشته‏ام اگر بو تراب لقب یافته‏ام باغ با صفایى شده‏ام.

مردان وارسته و واصلان به حق، بر خشم و شهوت و آز خود سلطنت دارند، اما شاهان بندهْ این مظاهر مادی‌اند. امام می‏‏گوید: شمشیر شکیبایی و بردباریم گردن خشمم را زده است و به مقامی رسیده‌ام که خشم خدا را هم رحمت می‏‏بینم، زیرا نشانه عنایت اوست. من غرق نورم، اگرچه زندگی ظاهری و این‌جهانی من جلوه‌ای ندارد، اما از این نور، وجود خاکی‌ام باغ و گلستان است.

علی(ع) می فرماید:چون نبرد در راه حق به مسئلهْ شخصی آمیخته شد و غرض نفسانی نمایان گشت، صلاح دیدم که تیغ را در نیام بگذارم و از کارزار دست بکشم، تا همه کارهایم فقط برای او باشد و بس، تا دوستی من برای خدا و دشمنی من با کسی یا جریانی برای خدا باشد و کامم پاک و خالص باشد. اگر می‏‏بخشم و اگر امساک از دهش می‏‏کنم، همه برای خدا باشد. نبخشیدن هم برای آن است که «بود من» در خدمت حق بماند. مضمون این ابیات برگرفته از این حدیث است: «من اعطی لله ومنع لله واحبّ لله وابغض لله وانکح لله فقد استکمل الایمان»؛ «هرکه برای خدا ببخشد و برای خدا امساک و خود نگهداری کند و برای خدا دوست بدارد و برای خدا دشمن دارد و برای خدا ازدواج نماید، همانا ایمانش کامل است». این کارها را از روی تقلید نمی‏‏کنم، خیال‌انگیزی و خیال‌بافی هم نیست، این نتیجه «دید» و روشنی باطن است که خدا را در مقام یقین می‏‏بینم. من دیگر در مرحله‌ای نیستم که با اجتهاد و از روی قراین حقیقت را پیدا کنم. من در ارتباط مستقیم با پروردگار هستم و انگار دستم را به دامن او دوخته‌اند. اگر به پرواز درآیم، جایگاه پرواز را مشاهده می‏‏کنم. فاش‌کردن اسرار حق بیش از این برای مردم، صلاح نیست؛ زیرا دریا در یک جوی آب نمی‏‏گنجد و افهام و جهش فکری عامه مردم گنجایش و ظرفیت حکمت‏های دریاگونه را ندارند. چاره‌ای نیست، باید پیامبرگونه در سطح عقول مردم سخن گفت و این تنزل گفتاری عیب نیست، بلکه شیوهْ انبیا و اولیاءالله است؛ همان‌گونه که در حدیث آمده است: «انّا مَعاشِرَ الأنبیا نُکَلِّمُ النّاس عَلی قَدرِ عُقوُلهِِم».