فلسفه وحکمت جنگ پیامبر(ص) با کفاروقصاص درشریعت

سویدا: سویداء، حبة القلب، دانه دل. به تصور پیشینیان دل مرکز ادراک است و این تصور را از درست ندانستن مقصود از قلب در قرآن کریم کرده‏اند.

مدار: گردش جاى، محور، اساس.

مضر: (اسم فاعل از اضرار) زیان رساننده.

قامت یافتن: دراز شدن، رشد پیدا کردن.

بّر: خوبى، نیکویى.

حشیش: گیاه خشک.

خرّمیش: از خرمى ش (مفعولى).

حبیب: دوست و در اینجا مطلق شخص مقصود است.

حیات: زندگى.

فنا: کشته شدن، مردن.

رزق خوار: روزى خوردنده، کنایه از زنده.

یرزقون فرحین: قسمتى است از قرآن کریم: «وَ لا تَحْسَبَنَّ اَلَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اَللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ. فَرِحِینَ بِما آتاهُمُ اَللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ یَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلاَّ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ- » و مپندار آنان را که کشته شدند در راه خدا مرده، نه آنان زنده‏اند نزد پروردگارشان روزى داده مى‏شوند، شادمانند بدان چه خدا آنان را داده است از نعمت خود و شادى مى‏کنند (مى‏نمایند) به آنان که نپیوسته‏اند بدیشان از پس ایشان، که بیمى بر آنها نیست و اندوهگین نیستند»[1]

گوار: گوارا.

مولانا در سخن قبل گفت: هر چیزی را که پروردگار منسوخ کند، چیزی بهتر به جای آن می‏‏آورد و این فعل حق را به توقف کوتاه خواننده‌ای تشبیه کرد که نفَس تازه می‏‏کند و بهتر می‏‏خواند. در این‌جا از همان مضمون نتیجه می‏‏گیرد که بسیاری از پدیده‏ها از ضد خود پدید می‏‏آیند و مثال‌هایی در این زمینه می‏‏آورد:

1. سویدا، یعنی نقطهْ سیاهی. در اصطلاح عرفا نقطه‌ای است در درون دل که جای عشق و محبت است و در دل عارفان، محل تابش نورحق است و به آن «حبة‌القلب» می‏‏گویند. مولانا می‏‏گوید: نور حق بر نقطهْ سیاه درون دل می‏‏تابد.

2. پیامبر می‌جنگید تا به دنیا آرامش بدهد. پس جنگیدن پیامبر مدار صلح شد و تمام غارت‏ها و چپاولگری‏های عصر جاهلیت بر اثر جنگ پیامبر به کاستی گرایید و صلح و آرامش نسبی حکم‌فرما گشت.

3. باغبان، شاخه‏های بی‌فایده و زیان‌بار را قطع می‏‏کند تا درخت خرما و یا هر درخت دیگری رشد کند و بارور گردد. یا کسی که در فن باغداری خبره و ماهر است، علف‏های هرزه را می‏‏کَنَد تا باغ و میوه‏هایش، سبز و خرّم و باردار شود.

4. طبیب و پزشک، دندان فاسد را از دهان بیرون می‏‏آورد، تا یار و دوست از درد دندان خلاصی یابد.

5. برای کسی که ایمان دارد، هرچه پیش آید مشیت خداست و هرچه از میان برود، چیزی بهتر به جای آن می‏‏آید. کسی که در راه حق جسم را از دست می‏‏دهد، در این فداشدن و در این فنا، به زندگی جاویدان که همان بقاء‌ بالله باشد، می‏‏رسد، چنان‌که زندگانی جاودانهْ شهیدان راه حق، در گرو کشته‌شدن و فانی‌گشتن ظاهری است. پس از بریده‌شدن گلوهایشان، نوبت روزی‌شان از بارگاه الهی درمی‌رسد. در سورهْ «آل عمران» آمده است:آنان که در راه خدا شهید شده‌اند، مُرده مپنداری، بلکه آنان در بارگاه الهی، زندگان و روزی‌خواران‌اند و به عطایی که پروردگارشان بدانان داده شادمان‌اند.