التماس دعا:

درخواست دعا از دیگران و دعا کردن در حق دیگران ریشه در آموزه‌های قرآن کریم دارد. از زبان انبیاء در حق پدر و مادر و مؤمنین دعا می‌شود. این نشانه‌ی آن است که دعا در حق دیگران از اعتبار خاصی برخوردار است. اینکه اولیاء از هم التماس دعا دارند و اینکه حافظ در سیر و سلوک خود از همّت پیران و یاران طلب یاری می‌نماید از همین منظر قابل بررسی است.

نبی مکرّم اسلام با توجه به حدیث کانَ یَسْتَفْتِحُ و یَسْتَنْصِرُ بِصَعالیک الْمُسْلِمینَ از فقیران و درویشان مسلمان درخواست می‌فرموده‌اند. (زمانی، کریم، ج6، ص461)

(دفتر ششم، 3-1632)

و اگر می‌خواهی که خدا به نظر عنایت در تو نگرد بهتر است خود را محبوب دل مؤمنین گردانی که چون خدا به دل اینان نظر کند پرتوی از لطف او به تو نیز برسد. این است که مولوی می‌گوید اگر نفس تو گرم و گیرا نیست از دم گرم و دل صاف مؤمنین خالص طلب دعا کن.

(دفتر سوم، 179)

مولوی در بیان امر حق به موسی (ع) که مرا به دهانی خوان که بدان دهان گناه نکرده‌ای، در واقع به دنبال همین موضوع است؛ یعنی دهان دیگران.

(دفتر سوم، 5-180)

دعای دل:

در هنگام دعا خداوند مجیب الدعوات به دل دعا کننده نگاه می کند و اصل هم بر دل است و لقلقه زبان اگر با نیّات قلبی یکی نباشد مقبول حضرت حق نمی‌شود.

اگر کلمات و عبارات تو ناراست و حتی غلط باشد خداوند به آن نظر نمی‌کند بلکه به نیّت قلبی نظر دارد. حدیث: «اِنَّ الله لایَنْظُرُ اِلی صُوَرِکُمْ وَ لا اِلی اَعْمالِکُمْ وَ لِکنْ یَنْظُرُ اِلی قُلُوبِکُمْ»

(دفتر سوم، 2444)

(دفتر دوم، 63-1759)

ابیات فوق بخشی از داستان و ماجرای موسی (ع) و شبان است. این داستان از این نظر مورد توجه قرار می‌گیرد که اصل ماجرا مناجات و راز و نیاز بنده‌ای از بندگان با حضرت حق است. مولوی در این داستان جنجالی اهدافی را دنبال می‌کند:

- نفی صورت‌گرایی و قشری‌گری در اندیشه‌های دینی.

- شناخت هرکس از حق مطابق است با شأن و مرتبه او.

- بیان احوال اولیای مستور.

- تشبیه و تجسیم اهل عشق، کمتر از تنزیه و تقدیس اهل شریعت نیست، چرا که خداوند به قلب خاشع نظر می‌کند نه به صورت لفظ.

- حمد و ثنای آدمی هر قدر هم کامل و مطابق شرع باشد، در مقابل مقام بی‌چون الهی ارزشی ندارد.

- مقبول افتادن حمد و ثنا و اجابت دعا به واسطه رحمت حق است.

- هر آیینی را که آدمی خالصانه بپذیرد آن آیین او را به وصال حق می‌رساند.

این داستان پر مغز و آموزنده، آیینه تاریخ فرهنگ دینی است و عصارة در پیچیدن عقل با عشق، متکلم با عارف، تشبیه‌گر با تنزیه‌گر، شریعت و حقیقت، تجربت‌اندیشی و معرفت اندیشی را با خود دارد و با نازکی تمام از خدا و عبادت و گوهر دین و ایمان و امن و پیامبری سخن می‌گوید.

کلمات شبان حکایت از آن دارد که او اهل انس است. خدا را در درون خویش که قلب عبد مؤمن است، دیده است و با آنکه چشم وی از این دیدن خبر ندارد دلش با او انسی عاری از تکلف دارد که به مناجاتش صبغه‌ی تشبیه می‌بخشد و موسی به مناجات شبان و لحن آمیخته به تشبیه که در این مناجات عاشقانه او هست اعتراض می‌کند. (زرین‌کوب، عبدالحسین، بحر در کوزه، ص59)

(دفتر دوم، 8-1727)

موسی (ع) در این داستام یک تنزیه‌گر است و شبان یک تشبیه‌گر. از داوری خداوند بین موسی و شبان این نتیجه حاصل می‌شود که هر دو مقبول‌اند، چون دو سطح از دینداری‌اند. یعنی مراتب متفاوت است. زبان‌ها با هم فرق دارد. چوپان با سادگی و خامی خود همان را می‌گوید که متکلمان و عارفان فرهیخته می‌گویند.

سخن چوپان از چوپان مدح است و از موسی ذمّ. برای او مایه‌ی قرب و وصال است و برای موسی مایة بعد و فراق و عذاب. در نگاهی دیگر موسی نماینده عقل است و چوپان سخنگوی عشق. (همان 180) و دعا عشق می‌خواهد نه عقل، سوز می‌خواهد نه آداب.